197
1 – tolalar uzilish chizig`i bo`yicha yaxshi ko`rinadi; 2 – qog`oz
va kartonni lupa orqali qaraganda tolalar qo`shilib ketganligini ko`rish
mumkin
Bunday tajribani karton bilan takrorlab, o`qituvchi bu holda
materialning tolali tuzilishi ko’rsatishini ta‘kidlaydi: kartonda tolalar
yirikroq, ya‘ni uzunroq, qalinroq, qo`polroq.
Yuqorida qayd etilgan ko`rsatish va oddiy tajribalar natijasida
ikkinchi sinf o`quvchilari keladigan birinchi xulosa shunday: qog`oz
va karton toladan iborat, bu material tolali tuzilishga ega.
Ikkinchi xulosani ham o`quvchilar qiynalmay ifodalab beradilar:
ba‘zi tur va navli qog`oz tolalari mayin va bir turli (yozuv qog`ozi,
rasm qog`ozi) boshqalarida esa ular turli kattalikda va qo`pol, ba‘zan
esa to`qroq rangdagi tolalar qo`shilgan bo`ladi (bu, ayniqsa, karton va
arzon turdagi qog`oz, masalan, o`rash uchun qog`oz, afisha qog`ozida
yaqqol ko`rinadi).
Qog`oz kabi tolali tuzilishga ega materiallar (paxta, tikuvchilik
iplari, muline, zig`ir tola, arqon, gugurt qutisi bo`lagi)ning namunasini
ko`rib chiqish asosida o`qituvchi o`quvchilarga uchinchi xulosani
chiqarishga yordam beradi: bu materiallarning hammasi tolalardan
iborat, faqat ulardagi tolalarning sifati turlicha va o`zaro har xil tarzda
bog`langan (paxtada ular chirmashgan, iplarda yigirilib yengil
yelimlangan, qog`ozda – chirmashgan va yelimlangan va hokazo).
O`quvchilarning
kuzatishi
va
xulosalarni
umumlashtirib,
o`qituvchi ularni yana bir xulosaga olib keladi: ular ko`rib chiqqan
barcha materiallar o`simlikdan olinadi. Ular o`simlik xom-ashyosidan
tayyorlanib, paxta, zig`ir, kanop, yog`och, somon, qamish tolalaridan
tuzilgan. Keyinchalik gazlama bilan ishlashga bag`ishlangan darslarda
o`qituvchi I sinf o`quvchilariga o`simlik tolalaridan tayyorlangan ip-
gazlama va zig`ir matolar to`g`risida hikoya qilib berganda bu
xulosadan foydalanadi.