Kalit so‘zlar: mustaqil fikrlash, mustaqil topshiriq, mustaqil ishlash
ko‘nikmasi, ijodiy qobiliyat, hayotiy ko‘nikmalar.
Milliy oʻquv dasturining yaratilishiga nazar soladigan bo‘lsak,
Prezidentimiz nutqida keltirilganidek, dunyo miqyosidagi keskin raqobatga
bardosh bera oladigan Milliy taʼlim tizimini yaratish zarurati paydo boʻldi.
Shuningdek, umumiy oʻrta taʼlimni yangi rivojlanish bosqichiga koʻtarish
maqsadida ilgʻor milliy va xorijiy tajribalar, xalqaro baholash dasturlari talablarini
inobatga olgan holda oʻquv dasturlari, oʻqitish metodikasi va taʼlim sifatini
baholash tizimini takomillashtirish vazifalari belgilab berildi. – Umumiy oʻrta
taʼlimning Milliy oʻquv dasturi 6 komponent – umumiy oʻrta taʼlimning malaka
talablari, umumtaʼlim fanlarining konsepsiyalari, oʻquv reja, fanlarning oʻquv
dasturlari, oʻqitish metodologiyasi va baholash tizimidan iborat boʻldi – Mazkur
dasturni ishlab chiqish, ekspertiza va tajriba-sinovdan oʻtkazish hamda bosqichma-
bosqich amaliyotga joriy etish samaradorligini taʼminlash maqsadida yuqori
salohiyatli milliy va xalqaro ekspertlar, jumladan, UNICEF, UCAID va boshqa
xalqaro tashkilotlar tomonidan taqdim etilgan xorijiy konsultantlar bilan tizimli
ishlash tashkil etildi. Ekspertiza xulosalariga koʻra ishchi guruh tomonidan Milliy
oʻquv dasturining barcha komponentlari takomillashtiriladi va uning asosida 2021-
yilning 1- choragidan boshlab 1-, 2-sinflar uchun toʻliq toʻplamda, yangidan joriy
484
etiladigan fanlar boʻyicha 1–6-sinflar darsliklarining yangi avlodi yaratiladi. Milliy
oʻquv dasturi 2021-2022 oʻquv yilidan boshlab bosqichma-bosqich tajriba-
sinovdan oʻtkazilib, 2026-2027 oʻquv yiliga qadar toʻliq amaliyotga joriy etilishi
kutilmoqda. Yoshlikda olingan bilim toshga oʻyilgan naqshga mengzaladi. Naqsh
mahorat bilan ishlanishi yoki, aksincha, boʻlishi mumkin. Shu bois oilada farzand
dunyoga kelishi hamonoq uning taʼlim-tarbiyasiga jiddiy eʼtibor qaratiladi. Dastlab
ota-ona, mahalla-koʻy, maktabga chiqqach esa oʻqituvchilar zimmasiga jiddiy
masʼuliyat yuklanadi. Mamlakat kelajagining bunyodkori sanalmish yoshlarning
taʼlim olishida darsliklarning xizmati beqiyos. Oʻquvchilarning risoladagidek bilim
olishi, ularni mustaqil hayotga tayyorlash, bilim samaradorligini oshirishda maktab
darsliklari asosiy vositalardan biridir. Oʻquvchi darslikdan bilim oladi, tajriba
toʻplaydi va uni oʻz hayotida qoʻllashni oʻrganadi. Shunday ekan, darsliklarning
mukammalligi har makon va zamonda ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Eʼtiborsizlik tufayli unda yoʻl qoʻyilgan birgina xato ulgʻayib kelayotgan oʻquvchi
hayotini tamomila teskakri tomonga burib yuborishi hech gap emas. Shu tufayli
ham biz pedagoglardan katta mahurat talab etiladiki, o‘quvchilarni to‘g‘ri
yo‘naltirishga va ularning bilimlarini oshirishga chuqur yondashish zarur.
Shu
maqsadda
, o‘quvchilarga uzluksiz ravishda ta’lim berish orqali mustaqil
ishlash imkoniyati va sharoitini yaratib berish, hamda ijodiy fikrlash va mustaqil
qarorlar qabul qilishga o‘rgatish zarur. Bu masalaning yechimi tabiiyki, mazkur
jarayonning asosiy tashkilotchisi — pedagoglarni tayyorlash sifatiga bog‘liq. Har
bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim
tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda mustaqil
taraqqiyot yo‘lidan ildam borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini
isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilg‘or
pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda ta’lim samaradorligini
oshirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Mamlakatimizda olib borilayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ta’lim tizimida ham o‘ziga xos o‘zgarishlarni kiritish
485
va yangiliklarni joriy etish zaruratini belgilab bermoqda .
Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining matematika fanidan o‘quv materialarini o‘zlashtirish
darajasini TIMSS (Trends in International Mathematics and Science
Study) xalqaro baholash dasturiga uyg‘unlashtirish
asosida tayanch va
fanga oid kompetensiyalarini shakllantirish va rivojlantirish hozirgi
kunda dolzarb ahamiyat kasb etadi. Bunda o‘quvchilarning matn, tasvir,
raqam ko‘rinishidagi o‘quv materiallarini tahlil qilish, qayta ishlash,
imitatsiyalarini yaratish, interpretatsiya qila olish
asosida o‘quv
topshiriqlari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishning pedagogik
imkoniyatlarini o‘rganish zarur.
1-sinfdagi matematika darsligiga nazar soladigan bo‘lsak, hozirgi
2021-2022-o‘quv dasturi Milliy o‘quv dasturi asosida joriy qilingan. Bu
kitobda ko‘p turdagi topshiriqlar, misol va masalar, bosh qotirmalar kabi
turdagi vaifalar berilagan. Bundan asosiy maqsad shuni ko‘zlanganki,
o‘quvchilarning erkin fikrlash, dunyo qarashini kengaytirish, milliy
ruhda tarbiyalash, texnologik qarashlarini boyitishga katta e’tibor
berilgan .Matematika fanini o‘qitishning didaktik imkoniyatlarini
o‘quvchilarni algoritmik axborot almashinish faoliyatiga bosqichma-
bosqich
yo‘naltirish asosida oshirish o‘quvchilarning ta’lim jarayonidagi
faolligini ta’minlaydi.
Matematika darsligini yaratishda mana shunday
bir qancha muhim
jihatlar inobatga olindi. Xususan, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari hayotiy faoliyatlari davomida o‘quv materiallarining
ahamiyatini anglab yetishlari uchun o‘quv materialini tanlash yoki
tayyorlashda hayotiyligi va
ko‘rgazmaliligiga ahamiyat berildi.
O‘quv
materiali
qanchalik
ahamiyatli
bo‘lmasin,
boshlang‘ich sinf
486
o‘quvchilarining diqqati barqaror emasligi tufayli qiziqishni doimiy
saqlab tura olmaydi. Shuningdek, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
xotirasi ko‘proq tasvirli materiallarni eslab qolish xususiyatiga ega
bo‘lib,
o‘quv materiallarining tasviriy ifodalanganligi muhim.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining idroki amaliy faoliyat bilan bevosita
bog‘liq. . Darslik oxirida “Qoʻshimcha topshiriqlar” ham keltirilgan.
Ulardan mavzuni
oʻzlashtirishda yaxshi natijalarga erishayotgan
oʻquvchilar bilan ishlashda
yoki oʻquvchilarni fanga boʻlgan
qiziqishlarini oshirishda foydalanish mumkin. Bunda oʻquvchilarga
asosiy tushunchani mustahkamlagandan soʻng
bu topshiriqlar beriladi.
Bu topshiriqlarni oʻquv yili yoki dars soʻngida, dars
jarayonida barcha
oʻquvchilarga muammo sifatida taqdim etish oʻquvchilarda oʻziga
boʻlgan ishonchni, doʻstona hamkorlikni his qilishiga imkoniyat
yaratadi.
Matematika darliklarining hozirgi va oldingi turdagi nashrining
o‘zaro farqlariga e’tibor qaratadigan bo‘lsak..
|
