Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Umumiy oʻrta ta’limning Milliy oʻquv dasturi.
2. Boshlangʻich ta’lim Konsepsiyasi.
3.
Azizxodjaeva N.N. Oʻquv jarayonining samaradorligini oshirishda
pedagogik texnologiyalar. T .: 2007.
4.
Abdullayeva B.S., Saidova M.J., Dilova N.G. Ta’limda multimedia
texnologiyalaridan foydalanish. Darslik. – Toshkent, 2021.
5.
Abdullayeva B.S. Fanlararo aloqadorlikning metodologik-didaktik
asoslari: Ped. fan. dok. diss... ― Toshkent: TDPU, 2006.
6.
Abdullayeva B.S., Saidova M.J., Dilova N.G. Matematika oʻqitish
metodikasi. Darslik. 2021.
7.
Bikbayeva N.U., Sidelnikova R. Boshlangʻich sinflarda matematika
oʻqitish metodikasi. - T: “Oʻqituvchi”, – 1986.
490
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING O‘QISH
SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA XORIJ TAJRIBALARIDAN
FOYDALANISH
Adizova Nodira Baxtiyorovna
Buxoro davlat universitetining
Pedagogika instituti dotsenti,
Boymurodova Sadoqat
Buxoro davlat universitetining
Pedagogika instituti magistranti
Dunyo davlatlari ta’lim tizimlari o‘zaro uyg‘un holda rivojlanishi uchun
turli mamlakatlarning ta’lim tizimlarini baholashning umumiy dasturlari
yaratilgan. Shunday dasturlardan biri bu PIRLS. PIRLS - (Progress in International
Reading Literacy Study – xalqaro o‘qish savodxonligini o‘rganishdagi yuksalish) –
bu turli mamlakatlarda boshlang‘ich sinfda tahsil oluvchi o‘quvchi yoshlarning
matnni o‘qish va tushunish darajalari sifatini baholab beruvchi xalqaro baholash
tizimidir.
Ushbu sinov turi har 5 yilda bir marta o‘tkazishga mo‘ljallangan bo‘lib,
uning oxirgi 2016-yilgi tadqiqotlari natijalariga ko‘ra Rossiya Federatsiyasi
yetakchilik qilmoqda. Sodda tilda aytganda, PIRLS – o‘quvchilarning matnni
o‘qish va tushunish darajasini baholash. PIRLS va boshqa ta’lim sifatini baholash
xalqaro tadqiqotlarida ishtirok etish O‘zbekistonga nima beradi, degan savolga
quyidagicha javob berish mumkin:
1.Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning
xalqaro standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida xulosalar
chiqarish imkonini beradi;
2. Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim mazmunini, pedagog kadrlar
tayyorlash va ularni malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda
mutaxassislar tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratishda qo‘llaniladi;
491
3. Xalqaro tadqiqotlar ta’lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli
o‘tkazishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
4. Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan
milliy baholash tizimini yaratish imkonini beradi.
5. O‘zbekistonda turli tashkilotlarning yetakchi mutaxassislarini jalb qilgan
holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda
monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi, ta’lim sifati xalqaro
baholash standartlariga moslashadi;
6. Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat materiallarini xalqaro
tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat materiallari sifati darajasida ishlab chiqish
imkonini beradi.
PIRLS tadqiqotida o‘quvchilar dars vaqtida va maktabdan tashqari
vaqtlarida ishlatadigan o‘qishning ikki turi baholanadi:
1) o‘quvchining adabiy tajribasini baholash maqsadida o‘qish;
2) ma'lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish maqsadida o‘qish.
Tadqiqotning konseptual qoidalariga muvofiq, badiiy va informatsion
(ilmiy ommabop) matnlarni o‘qiyotganda o‘qish qobiliyatining to‘rtta guruhi
baholanadi:
aniq ko‘rsatilgan ma’lumotlarni topish;
xulosalarni shakllantirish;
ma’lumotlarni talqin va sintez qilish;
mazmuni, til xususiyatlari va matn tuzilishini tahlil qilish va baholash.
Natijalarni baholash tartibi PIRLS da bajarilgan ishlarni sifatli va miqdoriy
baholash uchun quyidagi tizim qo‘llaniladi:
- javobni tanlash usulidagi to‘g‘ri javoblar 1 ball bilan baholanadi;
- mavzu ketma-ketligini belgilash borasidagi to‘g‘ri javoblar 1 ball bilan
baholanadi;
492
- erkin javob berish kerak bo‘lgan topshiriqlar vazifaning murakkabligiga
qarab 1 balldan 3 ballgacha baholanadi.
Natijalarni yakuniy qayta ishlash uchun zamonaviy sinov nazariyasi
qo‘llaniladi. PIRLS 2011 PIRLS 2011 tadqiqotida 45 mamlakatdan 325000
o‘quvchi qatnashdi. Rossiyadan, PIRLS-2011 tadqiqotida mamlakatning 42
mintaqasidagi 202 ta ta’lim muassasalarining 4461 boshlang‘ich maktab
bitiruvchilari qatnashdilar.
An’anaga ko‘ra, tadqiqotlarda Angliya, Shimoliy Irlandiya, Belgiyaning
fransuz tilida so‘zlashuvchi qismi va Gonkong mustaqil ishtirokchilar sifatida
qatnashdi, chunki ularning ta’lim tizimi sezilarli farqlarga ega. Tadqiqotda ishtirok
etuvchi har bir mamlakatning 150-200 maktabidan 4000 ga yaqin o‘quvchilar
qatnashgan. 2011-yil ma’lumotlariga ko‘ra Gonkong, Rossiya, Finlyandiya va
Singapurda o‘quvchilar o‘qishni yaxshi o‘zlashtiradilar.
Ushbu davlatlarning to‘rtinchi sinf o‘quvchilari barcha ishtirok etgan
boshqa
davlatlar
orasida
eng
yaxshi
natijalarni
ko‘rsatdilar.
Ushbu
mamlakatlarning o‘rtacha ballari orasidagi farq unchalik katta emas. Boshqa
ishtirokchi davlatlarning natijalari yetakchi to‘rt mamlakatning natijalaridan ancha
past.
Rus o‘quvchilarining o‘rtacha balli 568. PIRLS tadqiqotlarining 4 martalik
natijalari:
PIRLS 2001: 1)Shvetsiya - 561 ball 2)Niderlandiya - 554 ball 3)Angliya -
553 ball
PIRLS 2006: 1)Rossiya - 565 2)Gonkong - 564 3)Kanada - 560
PIRLS 2011: 1)Gonkong - 571 2)Rossiya - 568 3)Finlandiya - 568
PIRLS 2016: 1)Rossiya - 581 2)Singapur - 576 3) Gonkong - 569
2021-yilda o‘tkazilishi rejalashtirilgan PIRLS baholash tizimi o‘qishning
asosini qamrab oluvchi keng qamrovli maqsadlarga asoslangan-adabiy tajriba,
ma’lumot olish va undan foydalanish, Internetda ma’lumot qidirish. PIRLS o‘qish
493
ta’lim ini takomillashtirish uchun dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish
imkoniyatini beradi. Davlatlar PIRLSdan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
Global miqyosida ta’lim tizimi darajasidagi yutuqlarning tendensiyalarini kuzatib
borish; Yangi yoki qayta ko‘rib chiqilgan ta’lim siyosatining ta'sirini kuzatib
borish; Ta’lim ning zaif nuqtalarini belgilash va o‘quv islohotini amalga oshirish;
PIRLS ma'lumotlarini tadqiq va tahlil qilish orqali o‘qitish va o‘qishni
takomillashtirish; Adolatlilikni kuzatish yoki qo‘shimcha sinflarda o‘quvchilarni
baholash kabi tegishli ishlarni olib borish; O‘qishni va o‘qitishni o‘rganish.
Ilg‘or xorij tajribalaridan Respublikamizning xalq ta’lim tizimida
foydalanish boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini teran fikrlashga, keng dunyoqarash,
o‘z fikrlarini mustaqil bayon eta olish ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish va
boshqa bir qancha qobiliyatlarini yuzaga chiqarishga yordam beradi.
Hozirgi davrda yosh avlodga ta’lim berishda rivojlangan davlatlar
tajribasidan keng foydalanish maqsadga muvofiq bo‘lib, bu holat uchun keng
imkoniyatlar yaratilgan. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘qish savodxonligini
oshirishda innovatsion metodlardan foydalanish, keng dunyoqarashi va o‘z
fikrlarini mustaqil bayon eta olish ko‘nikmalarini oshirgani kabi PIRLS dasturi
ham maqbul imkoniyatlarni yaratadi deb hisoblayman.
| 