Adabiyotlar ro‘yxati.
1.Z.E. Qo‘ziyeva. Xalq amaliy bezak san’ati.(metodik tavsiya). Navoiy, 2012-yil
717
2.R. Hasanov. Tasviriy san‘atni o‘qitish metodikasidan amaliy mashg‘ulotlar. 2-
qism. Toshkent 2006 yil
3.R. Hаsаnоv. Аmаliy bezаk sаn’аti mаshg‘ulоtlаri metоdikаsi.Tоshkent. 2003
yil.
HAYKALTAROSHLIK SAN’ATI VA RIVOJLANISH TARIXI
Badiyev M. M.
BuxDUPI texnika fanlar nomzodi, dotsent
Ostonova S.Q.
BuxDUPI 1-bosqich magistri
Mamlakatimiz o‘zining boy badiiy me’rosi bilan jahon san’ati va madaniyati
rivojiga katta hissa qo‘shgan qadimiy sivilizatsiya o‘chog‘i sifatida milliy, badiiy
an’analarining o‘ziga xosligini saqlab kelayotgan dunyoning yetakchi san’at
mutaxassislari tomonidan e’tirof etilgan. O‘zbek tasviriy va amaliy san’ati,
haykaltaroshlik yo‘nalishlarida ko‘plab yosh iste’dod egalari kirib kelayotganligi
san’atning yanada rivojlanishiga asos bo‘lmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoyev 2016-yil
yakunlarida “Eng avvalo yoshlar va aholi o‘rtasida mamlakatimizning boy tarixi,
uning betakror madaniyati va milliy qadriyatlarini keng targ‘ib qilish, jahon ilm-
fani va adabiyoti yutuqlarini yetkazish zarur muhit vas shart-sharoit yaratish
ustuvor vazifalardan hisoblanadi” deb ta’kidlab o‘tdi.
Haykaltaroshlikning shakllanish va rivojlanish bosqichlari
Haykaltaroshlik san’ati har bir mamlakatda qadim zamonlardan beri
rivojlanib kelgan san’at turidir. Bunga arxeologik qazilmalardan topilgan san’at
asarlari yaqqol misol bo‘la oladi.
718
Haykaltaroshlik-tasviriy san’at turi bo‘lib, borliqni hajmli shakllarda,
makonda uch o‘lchamda tasvirlashga asoslanadi. U ikki turga bo‘linadi: dumaloq-
aylanib kuzatish imkonini beruvchi, relyefli-faqat bir tomondan ko‘rishga
mo‘ljallangan bo‘rtma (qavariq) haykaltaroshlik. Haykaltaroshlikning ilk
uchqunlari ibtidoiy jamiyat davrida paydo bola boshlagan. Bunda insonlar o‘z
hissiyoti, kechinmalarini turli qattiq jismlar (toshlar,yog‘och,loy va hokazolar)ni
yo‘nish, ishlov berish, shakllar yasash orqali tasvirlay boshlashgan.
Quldorlik tuzumi davrida haykaltaroshlikda yangi bosqich boshlandi. Bobil
va Ossuriya yodgorliklari, Misrdagi mahobatli haykallar, nafis bo‘rtma tasvirlar
shu davrning nodir yodgorliklaridir. O‘zbekiston hududida yaratilgan Xorazm,
So‘g‘d, Baqtriya yodgorliklari, Tuproqqal’a, Varaxsha, Dalvarzintepa, Quvaning
mahobatli haykal va bo‘rtma tasvirlari, mayda haykalchalar shu davrning boy
madaniyatidan dalolat beradi.
719
Antik davrga kelib Rimda ilk bor otliq qo‘mondon haykali ishlandi, bo‘rtma
tasvirda ham kata yutuqlarga erishildi:muhim tarixiy voqealarga bag‘ishlab
o‘rnatilgan usun va toqilar voqeaband bo‘rtma tasvirlar bilan bezatildi.
XIII asr ikkinchi yarmi- XIV asr boshlarida Yevropa realistik
haykaltaroshlik namunalari ko‘zga tashlana boshlandi, ko‘p planli relyeflar
yaratildi,
bronzadan
haykal
quyish
san’ati
mukammallashdi,
koshinkorlik(mayolika),
kandakorlik
amaliyotda
keng
ishlatila
boshlandi.Mikelanjelo ijodi uyg‘onish davri san’atining yuksak bir cho‘qqisi
bo‘ldi.XVII-XIX asrlar yevropa haykaltaroshligida barokko, klassitsizm, realizm
uslublari raqobatda bo‘ldi. XIX asr ikkinchi yarmidan turli naturalistik oqim va
yo‘nalishlar shakllana boshladi. XIX asr o‘rtalariga kelib Yaqin va O‘rta Sharq
mamlakatlarida ham haykaltaroshlikda jonlanish boshlandi. O‘rta Osiyo, jumladan
O‘zbekistonda ham haykaltaroshlik asarlari yaratila boshlandi. Shu davrda
ishlangan kiyik, sher va boshqa haykallar bir qancha joylarni bezatib turibdi.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda yirik badiiy yodgorlik haykallar barpo
etildi, ularda ajdodlarimizning yorqin qiyofalarini yaratishga erishildi. Bu davrda
haykaltaroshlikda yaratilgan asarlarning ilk namunasi O‘zbekiston milliy bog‘ida
720
joylashgan Alisher Navoiy (haykaltaroshlar E. Aliyev, N. Banzeladze, V.
Degtyarov, 1991) haykalidir.
O‘zbekiston haykaltaroshligida o‘ziga xos ijodiy uslubga ega bo‘lgan
T.Tojixo‘jayev (“Alisher Navoiy”, “Ulug‘bek”, “Mashrab”, “Furqat” kabi buyuk
siymolar hamda “Kurash”, “Raqs”, “Chavandoz” kabi asarlar), D.
Ro‘ziboyev(“Navro‘z malikasi”,2000), J. Quttimurodov (“Ayol”, “Amudaryo”,
“Oqqush”, “Avesto” turkumi va boshqalar), J. Mirtojiyev (“Bobur-Vatan
sog‘inchi”, “Sayyoh Bobur”,”Temur Malik”, “Behzod”) va boshqa haykaltaroshlar
samarali ijod qilmoqdalar.
Hozirgi kunda zamonaviy haykaltaroshlik turi sifatida interyer-eksteryerda,
turli kartinalar ko‘rinishida relyefli haykaltaroshlik rivojlanmoqda. Bu yo‘nalishda
bir qancha ustalarimiz samarali ijod qilib kelmoqdalar.
|
