86
№ 7-mavzu:Mahkamlash detallari. Bolt, gayka, shayba, shpilka, vint chizmalari
Reja:
1. Mahkamlash detallari
2. Bolt chizmada tasvirlanishi
3. Gayka va shayba chizmalari
4. Shpilka bilan vint chizmalarini tasvirlanishi
Mahkamlash detallari
Rezbalaryordamida birikmalarhosil qiladigan rezbali
detallarga mahkamlash
detallari deb aytiladi. Bularga bolt, vint, shpilka, gayka va fitinglar kiradi. Detallami
biriktirishdagaykaostida shaybaqo‘yiladi. Siltanib, tebranib
ishlaydigan mahkamlash
detallari o‘z-o‘zidan ochilib ketmasligi uchun prujina shaybalar va shplintlardan
foydalaniladi. Bu detallaming shakli va o‘lchamlari GOSTlarda belgilangan.
Mahkamlash detallari stanokda ishlov berish paytida qanday vaziyatda bo‘lsa, ular
shunday vaziyatda chiziladi.
Bolt
Bolt bir tomoniga rezbasi bo‘lgan ikkinchi tomoni esa har
xilt shakldagi kallakdan
iborat sterjen.
Sterjenning rezbali tomonining uchiga o‘qqa nisbatan 450 burchakli konus faska
chiqarilgan. Kallakning sterjenga qaragan tomoni tekis qilib ish- langan. Uning ikkinchi
tomoniga yasovchilari o‘qqa nisbatan 600, tomoniga nisbatan 300
burchakka qiya
bo‘lgan konus faska hosil qilingan. Boltlaming kallagi olti qirrali, kvadrat,
yarim-
yumaloq, silindrik va shunga o‘xshash shakllarda bo‘ladi.
Asosan, aniqlik darajasi past, normal va yuqori bo‘lgan boltlar ishlab chiqariladi.
Boltlar o‘ziga xos konstruktsiyasi (tuzilishi) bo‘yicha uch xil bajariladi: 1 bajarilish - bolt
sterjeniga shplint uchun teshik bo‘imaydi; II bajarilish - bolt sterjenining rezbali qismiga
shplint uchun mo‘ljallangan teshik bo‘ladi. Bu teshik
birikmadagi gayka har xil
tebranish, silkinishlarda o‘z-o‘zidan buralib ochilib ketmasligi uchun shplintga
mo‘ljallangan (a va b); III bajarilish - bolt kallagida ikkita teshik bo‘ladi.
Bu teshiklar boltni o‘z- o‘zidan buralib ochilib ketmasligi uchun shplintovka simlariga
mo‘ljallangan.
Sterjen kallagi konus faskali olti burchakli prizma bo‘lgan bolt ko‘p tarqalgan. Bolt
chizish uchun uning o‘lchamlari GOST 779896 da keltirilgan. Boltni chizmasini chizish
uning kallagini chapdan ko‘rinishini chizishdan boshlanadi. Ddiametrli aylanachizilib,
undaichki muntazam oltiburchak chiziladi. Uning qarama-qarshi joylashgan o‘zaro
parallel tomonlari orasidagi S masofakalit o‘lchamini belgilaydi. So‘ngra D,=0,9 S
diametrli aylana chiziladi.
87
41-rasm.
Bosh ko‘rinishda bolt kallagi balandligi (h) uzunligida, kallak qirralarining konturlari
chiziladi. Kallakning chap yon tomoniga diametrga teng kesmani o‘lchab qo‘yib, uning
a’va s' nuqtalaridan 30° burchak ostida chetki qirralarining proeksiyalari bilan b' va b'
nuqtalarda kesishguncha chiziqlar o‘tkaziladi. Bu nuqtalardan o‘tgan vertikal bog‘lovchi
chiziq ustdan ko‘rinishda kallak qirrasi bilan b = b
t
nuqtada kesishadi. Har bir qirraning
frontal va gorizontal proeksiyalaridatopilgan nuqtalari orqali aylana yoylari o‘tkaziladi.
