32
2.
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA PAKETLI
KOMMUTATSIYA VA KANAL POG‘ONASI PROTOKOLLARI
2.1. Paketli kommutatsiya mexanizmlari va tamoyillari
1960 yillarda paketli kommutatsiya texnologiyasini
olimlar britaniyalik
Donald Devis va amerikalik Pol Beranlar yaratgan.
60 yillarning birinchi yarmida Devis «paket» terminini kiritdi va yangi
kommutatsiya tamoyili asosida kichik tarmoqni qurdi. Beran paketli
kommutatsiyaning konsepsiyasini, arxitekturasini
buzilishlarga va hujumlarga
chidamlilik tomonlarini yaratdi. Keyingi yillarda o‗zining konsepsiyasini bir necha
bor himoya qilishga to‗g‗ri keldi.
Internetni rivojlanishiga katta xissa qo‗shgan. Paketlar kommutatsiyasi
usulini yaratgan. Aleksandr Grem Bell nomidagi oltin medal, texnologiya va
innovatsiya sohasida milliy medal bilan taqdirlangan.
2008 yilda Beran texnologiyaning rivojlanishiga qo‗shgan
xissasi uchun
Devis Alan Tyuring rahbarligida milliy
fizika laboratoriyasining a‘zosi edi (National
Physical Laboratory). Bu laboratoriyada ACE
Pilot kompyuteri yaratilgan. British Computer
Society Award unvoni bilan taqdirlangan.
Donald Devis
Pol Beran (Paul Baran)
33
AQSH ning medali bilan taqdirlangan.
2.1 - rasm. Mashhur kompaniya rahbarlari
Mashhur 4 ta asosiy boshqaruvchi tarmoq kompaniyalari.
Ularning yillik
daromadi, qaysidir davlatning budjetidan ko‗p: Cisco Systems (Djon Chambers),
Lucent Technologies (Richard Makgin), Nortel Networks (Djon Rot), 3Com (Erik
Benamu). 2000 yilda ular yaqin 10 yillikda ularning kompaniyalarining o‗rni
to‗g‗risida taxmin qilishadi.
1994 yilda Djon Chambers Cisco Systemsga rahbar bo‗ldi. Cisco
Systemsning omadi ko‗p narsalarga bog‗liq bo‗ldi, rahbariyatning ixtiyori, Cisco
Systemsni bozorda qanday qabul qilishi, butun jahon qanchalik tez IP
protokolga
o‘tishiga bog‘liq bo‘ldi.
Cisco Systemsni afzalligi shundaki, butun jahon IP-paket texnologiyasini
qo‗llab qo‗vvatlaydi. Bu yerda Cisco nafaqat texnologiyalarni ishlab chiqaradi,
balki ularni qo‗llashda boshqarishniyam ko‗zda tutadi.
Djon Chambers
ishonardiki, o‗zining katta kompaniyasi kichik firmalarni ham o‗z ichiga oladi.
Djon Chambers Cisco Systems ni boshqa hozirgi va o‗tgan gigant tashkilotlar
bilan solishtiradi va uni birinchi o‗ringa qo‗yadi.
Djon Chambersni tashabbuskorligi tufayli hammani IP asriga qaratishga, uni
eshitishga e‘tiborini qaratar edi.
Djon Chambers 2001 yilda butun jahon IP ga o‗tadi deb bashorat qildi. IP
tarqalishini chegaralovchi faktorlardan biri, bu QoS - xizmat ko‗rsatish sifatini
34
ta‘minlash mexanizmini kamchiligi hisoblanadi.
Tarmoqlarda ikki foydalanuvchi bir-biri bilan bog‗lanish jarayonida quyidagi
asosiy kommutatsiya usullari orqali amalga oshiriladi (2.1-rasm):
- kanallar kommutatsiyasi
;
- haketlar kommutatsiyasi
;
- xabarlar kommutatsiyasi.
Signalni uzatish uchun uzatuvchi va qabul qiluvchi o‗rtasida aloqa kanalini
o‗rnatish lozim. Bu kanal ikki tomon o‗rtasida butun aloqa seansi davomida fizik
bog‗lanish bo‗lib hisoblanadi.
Ushbu xolatda biz kanallar kommutatsiyasi bilan
aloqa o‗rnatgan hisoblanamiz.
Kanallar kommutatsiyasi bir nechta alohida kanallar uchastkasining
bog‗lanishidan hosil bo‗lib, ma‘lumotlarni qurilmalar orasida to‗g‗ri uzatish uchun
hosil qilingan fizik kanal tushuniladi.
2.2 – rasm. Kanallar kommutatsiyasini tuzilishi
Kanallar kommutatsiyasida aloqa seansi quyidagi fazalarga bo‗linadi:
- fazalarni tayyorlash, kanallarni hosil qilish va qo‗llab quvvatlashda tarmoq
resurslarini zahiralash;
- o‗rtacha faza, uzatuvchi signallarni ishlab chiqish;
35
- fazalarni yakunlash, ishlatilib bo‗lingan resurslarni bo‗shatish va uzatishni
yakunlash.
Paketlar kommutatsiyasida
paket uchta qismdan, ya‘ni
sarlovha,
ma’lumot
va
treyler qismlarini shakllantiradi.
