15
Sonlarning oʻqilishi
Oldingi mavzuda keltirilgan jadvalni yod olish shart.
Chunki ushbu jadvaldan biz sonlarni to‘g‘ri o‘qish hamda
yozishda foydalanamiz.
Agar biz 3 xonagacha bo‘lgan sonlarni to‘g‘ri yozishni
o‘rgansak, katta sonlarni be’malol yoza olamiz. 3
xonali son-
larni yozish uchun bizga quyidagi jadval as qotadi:
Xona raqami
Yuzlar
O‘nlar
Birlar
0
no‘l
1
bir yuz
o‘n
bir
2
ikki yuz
yigirma
ikki
3
uch yuz
o‘ttiz
uch
4
to‘rt yuz
qirq
to‘rt
5
besh yuz
ellik
besh
6
olti yuz
oltmish
olti
7
yetti yuz
yetmish
yetti
8
sakkiz yuz
sakson
sakkiz
9
to‘qqiz yuz
to‘qson
to‘qqiz
Jadvaldan foydalanish, unchalik murakkab emas. 3 xona-
gacha bo‘lgan sonni olamiz va yuzlar, o‘nlar
va birlar xonasida
turgan raqamni jadvalda turgan so‘z bilan almashtiramiz:
• agar son 1 xonali bo‘lsa, yuqoridagi jadvaldan birlar us-
tunidan raqamga mos qiymatni o‘zini yozamiz: 0 –
no‘l;
5 –
besh;
• agar son 2 xonali bo‘lsa, dastlab o‘nlar xonasidagi raqamga
mos qiymatni, keyin birlar
xonasiga mos qiymatni olib
yozamiz: 26 –
yigirma olti (o‘nlar ustunidan 2 ga mos qiy-
mat –
yigirma, birlar ustunidan 6 ga mos qiymat –
olti);
• agar son 3 xonali bo‘lsa, mos ravishda yuzlar, o‘nlar va
birlar ustunidan mos qiymatlarni olib yozamiz: 152 –
bir
yuz ellik ikki, 568 –
besh yuz oltmish sakkiz;
16
• agar son o‘rtasida yoki oxirida 0 raqami qatnashsa ushbu
0 raqami o‘rnida hech narsa yozilmaydi: 50 –
ellik (
ellik
no‘l – xato), 100 –
bir yuz yoki yuz (
yuz no‘l no‘l – xato),
207 –
ikki yuz yetti (
ikki yuz no‘l yetti – xato), 970 –
to‘qqiz
yuz yetmish (
to‘qqiy yuz yetmish no‘l – xato).
Agar 3 xonali songacha bo‘lgan sonlarni yozishni o‘rgan-
gan bo‘lsangiz, endi katta sonlarni yozishni o‘rganamiz. Bu-
ning uchun quyidagi 3 ta qadamni bajarishimiz lozim:
1. Berilgan sonni sinflarga ajratamiz (oldingi mavzudagi
qoida asosida).
2. Har bir sinfni 3 xonali songacha bo‘lgan
sonlarni yozish
qoidasi asosida yozib chiqamiz.
3. Har bir sinfning yozilgan qiymatidan keyin sinf nomini
qo‘yamiz va natijalarni birlashtiramiz. Birlar sinfi va 3 ta
raqam 0 ga teng bo‘lgan barcha sinf nomlarini tashlab ke-
tamiz.
Masalan bizga 52360501000956 soni berilgan bo‘lsin.
Ushbu sonni matn ko‘rinishiga o‘tkazish uchun
yuqorida kel-
tirilgan amallarni bajaramiz:
1. Sonni sinflarga ajratamiz: 52 360 501 000 956 .
2. Har bir sinfni yozilish shakliga o‘tkazamiz:
52 – ellik ikki (
trillionlar sinfi) 360 – uch
yuz oltmish
(
milliardlar sinfi) 501 – besh yuz bir (
millionlar sinfi)
000 – no‘l (
minglar sinfi) 956 – to‘qqiz yuz ellik olti (
bir-
lar sinfi).
3. Har bir sinf natijasidan keyin sinf nomini qo‘yib birlash-
tiramiz: ellik ikki
trillion uch yuz oltmish
milliard besh
yuz bir
million to‘qqiz yuz ellik olti.
Natijada minglar va birlar sinfini tashlab ketdik. Chunki
minglar sinfida barcha raqamlar 0 ga teng. Birlar sinfi hech
qachon yozilmaydi. Ya’ni «ellik ikki
trillion uch yuz oltmish
milliard besh yuz bir
million no‘l
ming to‘qqiz yuz ellik olti
bir» ko‘rinishida yozsak, xato hisoblanadi.
17
Ko‘p xonali sonlarda ham, yuz soniga o‘xshab «bir»
so‘zini tashlab yozish mumkin.
