17
m
m
3.
atematik mulohaZa Yuritish
va
masalalar Yechish
6-rasm.
Matematik savodxonlik talqini va uni tashkil qiluvchi aqliy faoliyat
turlari.
atematik savodxonlikning ta’rifiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, u
tur li kontekstlarda berilgan real hayotiy muammolarni yechishda
mate matikadan unumli foydalanishni taqozo etadi.
Shu bilan
birga, matematik savodxonlik, xoh u induktiv, xoh deduktiv bo‘l sin,
o‘quvchidan matematik mulohaza yuritishni hamda hodisalarni tasvirlash,
tu shun tirish va oldindan bashorat qilish maqsadida matematik tushuncha,
fakt, algoritm va vositalardan foydalanishni va muammoni yechishni talab
qiladi.
Matematik savodxonlik – bir tomondan matematikani qo‘llab masala
yechishni, ikkinchi tomondan esa, matematik mulohaza yuritishni
nazar da
tutadi. PISA–2021 tadqiqotlarida matematik mulohaza yuritishga muam-
mo ni yechish siklining muhim ahamiyatli jihati sifatida katta urg‘u
beriladi.
2 – 760
18
Matematik savodxonlik o‘quvchilarning ma-
te matik mulohaza yuritish asosida beril gan ha-
yotiy vaziyatdagi muammoni «mate ma tika
tilida ifodalash (matematik model lashtirish)»,
«matematikani qo‘llash», «topilgan
mate matik
yechimni berilgan muammoga nisbatan talqin
qilish va baholash» kabi faoliyat turlarini
o‘z ichiga oladi (6-rasm).
Qisqacha qilib,
bu faoliyat tur lari ni «mulo haza yuritish»,
«ifodalash», «qo‘llash» va «talqin qilish»
va «baholash» deb yuritiladi.
Matematik mulohaza yuritish xoh u deduktiv, xoh u induktiv bo‘lsin,
maktabdagi matematika fanining asosini tashkil etadigan ayrim tayanch
tushunchalar bilan bog‘liq. Bunday tayanch
tushunchalar tarkibiga
quyidagilar kiradi:
– miqdor, sanoq sistemalari va ularning algebraik xossalarini tushu-
nish;
– abstraksiya va timsollar yordamida
ifodalashning muhimligini
anglash;
– matematik strukturalar va ulardagi qonuniyatlarni ko‘rish;
– miqdorlar orasidagi funksional bog‘lanishlarni tanish;
– matematik modellashtirishni real olamning turli (masalan, fizik,
biologik, ijtimoiy, iqtisodiy va gumanitar fanlardagi)
hodisalarni tadqiq
qilish vositasi sifatida qo‘llash;
– statistika asosida o‘zgaruvchanlik yotishini anglash.
Matematik savodxonlikni aniqlashda o‘quvchilarning bahola-
nadigan, yuqorida keltirilgan, mulohaza yuritish asosida kechadigan
har bir aqliy faoliyat turi quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘lishni ham
talab qiladi:
