13-rasm. Oʻlchamli tayyorlamalarni bevosita qizitish qurilmalari sxemasi:
1-qisqichlar; 2-qizdiriladigan material;3-pech transformatori.
bu yerda,
R
20
≈ p
20
ℓ/S – tayyorlamaning 20
0
С dagi qarshiligi, Om; materialning 20
0
С
dagi tayyorlamaning solishtirma qarshiligi ρ
20
, Om; ℓ - tayyorlamaning uzunligi, m;
S – uning kesim yuzasi m
2
; t – harorat, °С; α– qarshilikning harorat koeffitsienti, °С-
1.
Tokni tayyorlamaning yuza qatlamlariga siqib chiqarib yuborilishida tok yuza
effekti natijasi boʻyicha ham oʻzgaradi. Katta diametrli tayyorlamalar uchun yuza
effikt ta’siri kuchliroqligi seziladi.
Tayyorlamalar qalinligiga nisbatan tok zichligining oʻzgarish qonuni boʻyicha
quyidagi koʻrinishga ega:
x
f
x
a
e
J
J
−
=
2
0
(10)
bu yerda, J
o
– yuza ostidagi tok zichligi; µ
a
- absolyut magnitli oʻtkazuvchnlik;
f- tok
chastotasi; ρ – solishtirma elektr qarshilik; x – yuzadan oraliq masofa.
Bevosita qizitish tayyorlamani belgilash uchun qizitishga, quvurlarni
kuydirishga, simni, prujinali simni oʻrashga moʻljallangan. Bevosita qizitish pechlar
va qurilmalar davriy (uzlukli) ishlovchi sim chiziqlar va taxlamlarni, nodir va qiyin
eriydigan metallar kukunlaridan 3000 K darajagacha
havoda qizdirib biriktirish
uchun himoya qilgan usulda va uzluksiz ishlovchi (quvurlar, simlarni qizitish uchun,
shuningdek koʻmir buyumlarni, grafit, kremniy, karborund) olish va qizdirishda
qoʻllaniladi. Grafitlash pechlarini bir fazali toʻgʻri burchakli devorlari oladigan
harorat 2600-3000 K darajaga yetadi, quvvati S
n
= 5 ÷ 15 MVAgacha, kuchlanishi
U
n
= 100÷250 V, η = 70÷80 % qilib yasaladi.
Odatda
tokni eksponsional uzatilgan tokni turgʻin
tok zichligi J
o
va tokni
issiqlik ta’siri ekvivalentli singish chuqurligini aniqlaydi, hisoblangan aylanma
tayyorlamani kesimiga va hisoblangan aktiv qarshilikka mos keladi.
f
t
ekv
=
503
(11)
Kuchli magnitli materiallarda Kyuri qizish nuqtasidan
ortishida ekvivalent
singish chuqurligi keskin oʻzgaradi, chunki bunday holatda µ
g
oʻzgaradi, shu sababli
sirtiy
effektni
tayyorlamalar
qarshiligiga
ta’sirini
aniqlash
ancha
murakkabdir.Magnitli singish umumiy holatlarda magnitli materiallar uchun tokka
bogʻliq, lekin materialni qizdirishda Kyurini yuqori nuqtasi µ
g
= 1. Shunga mos
ravishda
ekv
ham oʻzgaradi, chunki poʻlatning navlari uchun 45
0
С da
ekv
= 3,2 mm,
850 °С da esa
ekv
= 90 mm.
Singishning kam chuqurlikda singish qiymati rangli metallar uchun (µ
g
= 1).
Mis uchun 15 °С da
ekv
= 9,5 mm, 1000
o
С da
ekv
= 23,5 mm.
Tayyorlamaning magnit maydonida tashkil topadigan tok va paydo boʻladigan
oʻramli toklar va oʻta magnitlanish isrofi energiyaga va yana aktiv qarshilikka ta’sir
qiladi. Oʻzgaruvchan tokda tayyorlamaning toki quyidagiga teng:
I = U/z,
(12)
bu yerda,
tp
p
t
zag
a
R
R
R
R
+
+
=
,
- tayyorlamaning aktiv qarshiligining yigʻindisi, tok
kiritgich va transformator chulgʻamlari;
tp
p
t,
zag
x
+
x
+
x
=
X
- tayyorlamaning induktiv qarshiligining yigʻindisi, tok
kiritgich va transformator.
Tokning oʻzgarishiga ta’sir qiluvchi barcha faktorlarni hisobga olish ancha
murakkab. Shu sababli amaliyotda oxirgi yillarga qadar toʻgʻridan-toʻgʻri qizitish
qurilmalarning asosiy parametrlarini aniqlash
uchun tajribalarda olingan
ma’umotlardagi formulalardan foydalaniladi.
Bevosita qizdirish pechlarining asosiy qismlariga quyidagilar kiradi:
1) qurilma tanasiga mahkamlangan, ikkilamchi kuchlanishi bir necha bosqichli
pasaytirish transformatori;
2) kuchlanish transformatorining ikkilamchi chulgʻamidan qizdiriladigan
buyumni qisuvchi kontaktlariga tok kiritgich;
3) buyumni mexanik mahkamlanishni ta’minlovchi, kontakt jihozlari, kontakt
yuzasini bosimlash va kuchlanish keltirish;
4) kontaktlarni siqish mexanizmi;
5) qizitish jarayonini rostlash va issitishni avtomatik nazorat qilish asboblari.
