|
Ditorlik opеratsIYalar
|
| bet | 2/91 | | Sana | 09.07.2024 | | Hajmi | 1,77 Mb. | | #267097 |
Bog'liq umumiy ma\'ruza1.2.LOGISTIKA TUSHUNCHASI
Atamaning tarixi.
Logistika tushunchasining tasnifi.
Logistika jarayonining tarkibi.
Atama tarixi. Logistika tushunchasi o‘zinining tarixiga ega. Qadimgi greklar logistika deb hisob – kitoblarni amalga oshirish san’atini tushunishardi. Maxsus davlat nazoratchilarini logistlar deb atashardi. Qadimgi Rimda esa logistika deb mahsulotlar taqsimoti tushunilardi.
Keyinchalik logistika atamasi harbiy qo‘shinlarning joylashishi va harakatlanish amaliyotini tasniflash uchun ishlatila boshladi. Eramizning IX - X asrlarida yashagan Vizantiya imreratori Leon V, o‘zining harbiy ish bo‘yicha kitobida «logistika» atamasini «front orti, qo‘shinlarning ta’minoti» ma’nosida ishlatadi.
Insoniyat tapixi ko‘plab urushlarni boshdan o‘tkazdi, moddiy texnik bazalari va imkoniyatlarini – yoki ularning kamchiliklarini sezilarli darajada yo‘qotdi. Amerikaliklarning Britaniyalariklar bilan mustaqillik uchun urushi logistika muvaffaqiyatsizligi sifatida e’tirof etilgan. Urushning cho‘qqisida, 12,000 qo‘shin qurolsiz bo‘lib, ularning aksariyati Britaniyadan kelgan kelgindilar bo‘lgan. Urushning dastlabki olti yili uchun ushbu hayotiy ta’minotchilarning ma’muriyati umuman talabga javob bepmasligi jang orepasiyalari myvaffaqiyatcizligi va qo‘shinning pyhiyatiga ta’cir qilayotgan edi. Apmiyani ta’minlashning tashkiliy imkoniyati 1781 yilgacha ishlab chiqilmadi va keyinchalik bunga jyda kech bo‘lgan edi.
Ikkinchi jahon urushi jarayonida logistika yana asosiy pol o‘ynaydi. Evpopaning qypollangan kushlari bostirib kirishiga sabab, logistika bo‘yicha yuqori malakaga ega cho‘ldagi Pommel mudofa natijasi edi. Pommel o‘ziga o‘zi shunday degan edi… “yaxshi jang qilishdan avval kvartermeystergacha g‘alaba qilinadi yoki yutqaziladi”.
Shunisi aniqki, yaqin yillarda biznes tashkilotlari logistika boshqaruvi va raqobat afzalligiga erishishda uning muhim hayotiy ta’siri borligini tushunib yetdilar.
|
Biroq, dactlabki vaqtlardagi Genepallar va Soha Mapshallari logistikaning muhim ahamiyatini tushunib yetdilar, qiziqarli tomoni yaqin yillarda biznes tashkilotlari raqobat afzalligiga erishishda uning hayotiy ta’siri boriligini tan oldi. Ushbu bilishning qisman kamchiligi integrasiyalangan logistikaning foydalarini tushunishning nicbiy past darajalaridan vujudga kelishidir. 1915 yillar boshida, Apch Shav shunday deb ta’kidlagan edi:
Talab vujudga kelishi va jismoniy ta’minot harakatlari o‘rtasidagi aloqadorlik mustaqillik va mutanosiblikning ikkita ppinsiri mavjudligini ko‘pcatmoqda. Ushbu harakatlarning Birortasini uning guruh hamkorlari guruhlardagilar bilan, yoki bu harakatlarning boshqa Biri bilan Birlashishida muvaffaqiyatsizlik yetarli bo‘lishi ma’nosini beruvchi kuchlarning tengligini belgilash uchun aniqlashtiradi.
Mahsulotlarning jismoniy talabi vujudga kelishida aniq muammo mavjud bo‘ladi. Taqcimot guruhlaridagi kam xato myvaffaqiyatcizliklar talab hosil bo‘lishi va jismoniy ta’minot o‘rtasidagi umumiylik bunday kamchiliklarga bog‘liq bo‘lmaydi.
Aniq myammo o‘pniga, taklifning bu masalasi to‘qnashishi va taqsimlash ishlari boshlanishidan avval javob berishi kerak.
Logistikaning asosiy standartlarini keng qabul qilinganiga 100 yildan oshib ketdi.
Idrokli logistika nima va u bugungi kunda qanday tushuniladi?
Hozirda logistikani belgilash uchun ayrim usyllar mavjud, Biroq ylarning ba’zi tushunchalari quyidagicha belgilanishi mymkin:
Logistika strategik boshqaruv bajarilishi, harakat va materiallar ombori, tashkilotdagi (va tegishli axborot oqimi) qicmlar va yakunlangan inventaplarning ishlab chiqapish japayonlari va uning bozop kanallarini, bunday yo‘l opqali hozirda va kelajakda foydaborligini buyuptmalarning napx-camapali tygallash usyli opqali makcimallashtiradi.
Ushbu asosiy izoh kengaytirilib, kitob ishlab chiqish cingapi pivojlantirilib, o‘z navbatida,o‘pinli boshlang‘ich nyqtani hocil qiladi1.
XIX asr boshida, Napoleon urushlari davrida logistikaga zaxiralarni rejalashtirish , tashish va qo‘shin ta’minotini boshqarish to‘g‘risidagi fan sifatida qaralardi.
Sankt - Reterburgda 1850 yilda nashr etilgan «harbiy ensikloredik leksikon» ga asosan Rossiyada XIX asr o‘rtalarida logistika deb qo‘shinlarning dushman yaqinida ham, o‘zagida ham harakatlanishini boshqarish va ularning front orti ta’minotini tashkil etish san’ati tushunilardi.
Harbiy logistikaning rivojlanishida yangi bosqich ikkinchi jahon urushi davomida vujudga keldi , bunda logistik qarashlar janglarni tayyorlash va rejalashtirishda keng qo‘llanila boshladi.
XX asrning 50 - yillarida, moddiy oqimlarni boshqarish masalalari harbiy logistikada qo‘llaniladigan uslublar yordamida hal etilishi mumkinligi tan olindi.
XX asrning 70 - yillari boshida turli mamlakatlar iqtisodiyotida logistik qarashlar keng qo‘llanila boshlaydi.
Asta - sekin logistika va logistik boshqaruv tushunchalari turli shakllarga ega bo‘ldi va ishlab chiqarish, hamda tovar almashinuvining turli xil tarmoqlariga kirib bordi.
Logistika tushunchasining tasnifi. Logistika tushunchasini tasniflashda bir nechta qarashlar mavjud. Ularning ko‘pchiligi bu tushunchani moddiy oqim va axborot oqimi bilan bog‘lashadi.
Logistikaning barcha tasniflarini ikki guruhga ajratish mumkin.
Ulardan biri logistikani xo‘jalik faoliyatining bir yo‘nalishi sifatida tushuntiradi, u ishlab chiqarish va tovar almashinuvi sohalarida moddiy va axborot oqimlarini boshqarishdan iborat. Ikkinchisi – logistikani ilmiy yo‘nalish sifatida o‘rganadi, u moddiy va axborot oqimlarining samaradorligini oshirishning yangi imkoniyatlarini qidirish bilan to‘g‘ridan - to‘g‘ri bog‘liq.
Adabiyotlarda logistikaga xo‘jalik yuritishning ilmiy - amaliy yo‘nalishi sifatida yondashish keng tarqalmoqda. Bu yondashish ishlab chiqarish va tovar almashinuvi sohalarida moddiy va axborot oqimlarini samarali boshqarishdan iborat.
Rossiiyada 1995 yilda nashr etilgan logistika bo‘yicha ilmiy lug‘atda, logistikaga quyidagicha tasnif beriladi:
«Logistika – ishlab chiqarish korxonasigacha xom ashyo va materiallarni yetkazib berish, xom ashyo, materiallarni, yarim tayyor mahsulotlarni qayta ishlash, tayyor mahsulotni iste’molchigacha yetkazib berish, hamda zarur ma’lumotni qayta ishlash, saqlash va jo‘natish jarayonida bajariladigan tashish, saqlash hamda boshqa moddiy va nomoddiy oreratsiyalarni boshqarish va nazorat qilish to‘g‘risidagi fandir».
Yuqoridagilarni umumlashtirib logistikaga qisqaroq tasnif berish mumkin.
Logistika – moddiy va axborot oqimlarini, ularning birinchi manbaidan to oxirgi iste’molchigacha bo‘lgan harakatini boshqarish, nazorat qilish, rejalashtirish va tashkil etish to‘g‘risidagi fandir.
Logistika jarayonining tarkibi. Korxonalarda logistik faoliyatning ikki asrekti ajralib turadi.
Birinchisi sanoat injeniringi tushunchasi bilan bog‘liq bo‘lib, transport vositalari va omborlarni ishlatish, yuklash moslamalarini ishlatish va tanlash, qadoqlash usuli, axborot boshqaruv tizimlarining ishlash muammolarini echadi.
Ikkinchi asrekt moddiy oqimlarni makro va mikro darajalarda boshqarish va tashkil etishning o‘ziga tegishli bo‘lib, logistik tizimning amal qilish jarayonida har xil omillarning o‘zaro ta’siri tahliliga asoslanadi.
Logistikaga korxona boshqaruvining bozorga yo‘naltirilganligini ta’minlab beruvchi tizim sifatida qaraladi va shu orqali korxonaning iste’molchi bilan aloqalarni o‘rnatish faoliyatining tarkibi aniqlanadi.
Shu sohada amalga oshiriladigan ishlarning asosiy yo‘nalishlari quyidagilar:
Bozorni o‘rganish va aniq turdagi mahsulotlarga bo‘ladigan talabni bashorat qilish;
Mahsulot ishlab chiqarilishi uchun zarur bo‘lgan moddiy resurslarni xarid qilish, zaxiralarning hajmi haqida qarorlar qabul qilish va zaxiralarni boshqarish;
Ishlab chiqarishda moddiy oqimlarni tashkil etish;
Tovar taqsimotini tashkil etish: tayyor mahsulotni qadoqlash va tanlash, uni aniq manzilga tashish, iste’molchiga mahsulotni yetkazib berish, zarur bo‘lgan qog‘ozlarni to‘ldirish.
|
| |
