Dunyo dinlari tarixi o‘rta umumta’lim muassasalarining 10-sinflari va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun darslik

96
KSENOFOBIYA VA DIN
20-§
FAOLLASHTIRISH UCHUN
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Ksenofobiya, xristianofobiya, yudofobiya, islamofobiya degan atama-
larni eshitganmisiz?
2. Insonga xos bo‘lgan qo‘rquv holatiga qanday hodisalar ko‘proq sabab 
bo‘ladi?
3. Qo‘rquvni yengish uchun nimalarga e’tibor berish kerak?
4. Biologik qo‘rquv bilan sun’iy qo‘rquvning farqi nimada?
Ksenofobiya — (yunon. 
ksenos
— begona; 
fobos
— qo‘rquv) yunon tili-
da birorta «begona», «notanish» bo‘lgan narsa yoki tushunchadan «qo‘rqish» 
ma’nosini anglatadi. 
Tibbiyotda bu so‘z insondagi «notanish shaxs, narsa, hodisa va boshqalar-
dan qo‘rqish» yoki ulardan «nafratlanish» tuyg‘ularini bildiradi. O‘zi uchun 
begona bo‘lgan narsalardan yotsirab qo‘rqish, ayniqsa, yosh go‘daklarda 
yaqqol namoyon bo‘ladi.
Notanish narsa va hodisalardan ehtiyotkorlik yuzasidan begonasirab, ular-
dan yetishi mumkin bo‘lgan xavf-xatardan qo‘rqish insondagi o‘z-o‘zini 
himoya qilish xususiyati bilan bog‘liq bo‘lib, odatda, sog‘lom insonda kuzati-
ladigan holatdir. Bu kabi o‘z hayoti, nasli, turini begona va noma’lum xavf-xa-
tardan himoyalash, biologik qo‘rquv hissiyoti hayvonlarda ham mavjud. 
«Biz, shuningdek, dunyoning turli joylarida antisemitizm va is­
lamofobiyaning kuchayganini, yahudiy, musulmon arab jamoalari­
ga nisbatan zo‘ravonlik, irqchilikni targ‘ib qiluvchi hamda ularni 
kamsituvchi g‘oyalarga asoslangan ayirmachilik harakatlarining 
paydo bo‘layotganini chuqur tashvish bilan tan olamiz».
«Irqiy kamsitishning barcha shakllariga barham berish 
 
to‘g‘risidagi deklaratsiya»ning 61-moddasi

97
Ksenofobiya bu tabiiy bo‘lmagan, insondagi biror notanish narsaga nisbatan 
haddan ortiq nafrat hissining yuzaga kelishi, asab tizimining izdan chiqishi ho-
latidir.
Insondagi ushbu psixologik xususiyat har qanday yangilikni, u yaxshi yoki 
yomon bo‘lishidan qat’i nazar, undan hadiksiragan holda qabul qilishdan ibo-
rat. Masalan, yangilik kashfiyotchilaridan Galileo Galiley (1564–1642), Niko
-
lay Kopernik (1473–1543) kabi olimlarning olamshumul ixtirolariga bo‘lgan 
munosabatni olishimiz mumkin. XIX asrda mahalliy xalqlar o‘rtasida «Tunu-
ka tom yopilgan uyga farishta kirmaydi», «kartoshka — musulmonning tao-
mi emas» kabi mutaassibona fikrlar tarqalgan. Bu masala haqida gapirilgani
-
da kulib qo‘yasiz. Ammo hozirgi XXI asrdagi sivilizatsiya jarayonlarining 
jadallashuvi davrida insonlar orasida ijobiy yangilikka nisbatan qo‘rquv hissi 
yo‘qolmaydi. Qo‘rquvning obyekti o‘zgaradi, xolos.
TARIXGA NAZAR
AQSHda XIX asrda yuzaga kelgan «Ku-kluks-klan» 
guruhi qora tanlilarga qarshi oq tanlilar millatchiligi 
sifatida yuzaga kelgan edi. Bu guruh tomonidan qora 
tanlilarga nisbatan o‘tkazilgan tazyiq va terrorchilik ha-
rakatlari natijasida jamiyatda anchagina notinchliklar 
kelib chiqdi. «Oq irqchilik» nomi bilan mashhur 
bo‘lgan bu yashirin jamoa AQSH
da 1861–1865-yillar
-
dagi fuqarolar urushidan keyin janub lik sobiq askarlar 
tomonidan tashkil etilgan edi. Ular tomonidan nishon-
ga olingan qora tanli «qurbon»ga dub daraxti shox-bu-
tog‘i yoki apelsin urug‘lari tashlab ketilar edi. Bu bel-
gini olgan qora tanli kishi aytilgan ishni qilishi yoki 
mamlakatni tashlab chiqib ketishi kerak edi. Aks holda 
uni muqarrar o‘lim kutar edi.

Download 2,32 Mb.