|
Ekologiya 11. Rom уоrм ато\. Л tos II кenт z 1: L
|
| bet | 23/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgV. ВОВ. EKOTIZIМLAR
5.1 Biotsenozlar yoki Ьiotik turkumlar
48
Вiotsenoz deb, o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlardan tar kib topgan, populyatsiyalar majmuasiga aytiladi. (lotincha «bios»-hayot,
«tsenoz»-umumiy, demak umumiy hayot ma'nosini Ьildiradi).
TaЬiatda barcha o'simlik va hayvonlar faqat jamoa tarzda mavjud Ьо'lа oladilar. Chunki har Ьir tur normal hayot kechirishi uchun yakka holda yashay olmaydi, balki tevarak-atrofidagi tirik organizmlar Ьilan Ьirgalikda hayot kechiradi. Bir guruh organizmlarning muayyan sharoitda Ьirgalikda yashashi jamoa deyiladi.
Turkum (Ьiotsenoz)lami o'rganishdan maqsad ularning barqaror hayoti qanday taminlanisl1ini, turkumlaming o'zgarishiga o'zaro Ьiotik
tasirlar va yashash muhiti qanday tasir ko'rsatishini oydinlashtirishdir.
Biotsenozning o'simliklar o'sadigan tarkiЬiy qismiga jitotsenoz, hayvonlar yashaydigan qismiga zootsenoz va mikroЫar yashaydigan qismiga mikroblotsenoz deb ataladi. Biotsenoz va Ьiotopning uzluksiz Ьir-Ьiriga ta'siri natijasida Ьiogeotsenoz yoki ekotizim deyiladi. Ekotizimda Ьirga yashovchi turli organizmlar va ularning yashash muhiti o'rtasida qonuniyatli bog'lanish mavjud. Ekotizimda yashash qonuniyatlari populyatsiyaga qaraganda yuqori darajada shakllangan. Buloqdan tortib Тinch okeanigacha yoki o'rmondagi to'nkadan tortib katta o'rmongacha bo'lgan turli hajmdagi Ьiotik jamoani ekotizim deb tariflash mumkin. Ekotizim quyidagilarga Ьo'linadi: mikroekotizim (lishaynik ,moxlar), mezoekotizim (buloq, ko'l va cho'I), makroekotizim (qitalar, okean), Ьiosfera yoki global ekotizimlar.
TaЬiiy ekotizimlar ochiq hisoЫanadi, ular moddalar va energiyani
chetdan olib chetga byeradi. Masalan yer Ьiosferasi Ьir qismi moddani kosmosga byeradi, ammo slш bllan kosmosdan moddalami oladi. Chetdan o'zlashtiriladigan moddalar zahirasi cheksiz emas, shuning uchun bu moddalar organizmlar tomonidan modda aylanish va Quyoshdan keladigan energiya bo'lmaganda yerda hayot Ьo'lmagan bo'lardi. Ekotizimlarda murakkab modda aylanishi quyidagi tarkiЫarda amalga oshadi:
r'
'
Modda aylanishida anorganik moddalaming ishtirok etishi; Biotik va ablotik qismlami bog'lovchi organik blrikmalar; Ablotik muhit-havo, tuproq, suv va boshqalar;
Produtsent-avtotrof organizmlar asosan yashil o'simliklar;
Konsument-getyerotroflar, asosan hayvonlar; .
Redutsent yoki safrofit/ar (chirindilar Ьilan oziqlanuvchilar) asosan baktyeriya va zamburug'lar;
Shunday qilib ekotizim va Ьiotsenoz atamalari bir-Ьiriga yaqin
Ьo'lib, ekotizim modda almashinuvi amalga oshib turadigan ekotizimni Ьildiradi.
Fotosintezlanuvchi va xemosintezlanuvchi organizmlar bir yilda
100 mlrd. tonna miqdorda organik modda to'playdi. Taxminan shuncha miqdordagi modda o'simliklar nafas olishi natijasida SO2 va N2O ga aylanishi lozim.
Nafas olish-bu getyerotrof jarayon bo'lib fotosintezda organik moddalar hosil Ьo'lishida oksidlanishda kuzatiladi. Nafas olmaslik va chirimaslik yoki fotosintezning bormasligi yerda hayotning bo'lmasligini ko'rsatadi. Nafas olish ham ikkiga Ьo'linadi.
Ayerob nafas olish-bunda gazga o'xshash kislorodga vodorod
Ьirikadi; anayerob nafas olish-bunda oksidlanuvchi bo'lib anorganik modda xizmat qiladi.
Achish-organik moddalar oksidlanuvchi Ьo'lib xizmat qiladi.
|
| |
