|
Ekologiya 11. Rom уоrм ато\. Л tos II кenт z 1: L
|
| bet | 26/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgEkologik nisha
Ekologik nisba-bu tuming ekologik darajasi, yashash uchun ozuqa joyi-nisha deb aytiladi. Ma'lum Ьir organizmning yashash joyi aniq bo'lsa uni shu yerdan topish mumkin Ьo'ladi.
Ekologik joy-nisha tushunchasi ancha keng, makondagi nisha; trofik-nisha (turlararo aloqada tumingjoyi, gipyer hajmi nisha.
Tur yashash joyi bo'lsa, «nisha»-tuming ozuqa bo'yicha (kasbl)dir.
Ma'lum Ьir turning ekologik nishasini tariflash uchun и nisha Ьilan oziqlanadi, nimalar va kimlar uni yeydi, и Ьiotsenozdagi Ьoshqa elementlarga qanday tasir ko'rsatadi degan savollarga javob byera olish kerak. (Ponomaryov va 1975 yil ma'lumoti) bo'yicha nishalaming har joyda ko'rinishi va turli darajada oziqlanishini ko'rish mumkin.
Biotsenozda Ьir tur o'zining rivojlanishi davrida turli ekologik nishalami egallaydi. Masalan, itbaliq o'simlik Ьilan oziq\anadi, baqalar
xashoratlar Ьilan oziq\anadi. Hayvonlar qish va yoz oylarida o'zlarida turlicha ekologik nishani hosil qiladi. Organizmlar migratsiya davrida ham bazan nishasini o'zgartiradi. .
Raqobat-Ьir muhitda yashaydigan hayvonlar o'rtasida doimo raqobat kuzatiladi, ular Ьir-Ьiri Ьilan oziq-ovqat talashib, jinsiy harnkor lik, yotoq joyi, o'tlaydigan joy va boshqa\ami talashishi mumkin. Raqobat turlar o'rtasida salЬiy oqibatlarga olib keladi, chunki ulardan Ьiri ko'pincha nobud bo'ladi. Turlar o'rtasida doimo yashash uclшn kurash Ьo'ladi. Raqobat nisЬiy bo'lganda kurash oziq-ovqatlar uchun boradi. To'g'ri raqobat bo'lganda Ьir tumi ikkinchi tur yo'q qilishga urinadi. Ba'zan turlararo raqobat bo'\adi, bu holat populyatsiyalar o'rtasidajuda salЬiy natija byerib ular soni kamayishi va yashashi uchun harakat qattiq Ьo'ladi. Ekologik nisha uchun raqobat turlar o'rtasida taЬiiy tanlashga olib keladi, yashab qolgan organizmlar o'zlariga xos
ekologik nishani shakllantiradi.
Populyatsiyalarning Ьiotsenozga o'tish sabaЫari
Populyatsiyalar ichidagi organizmlaming Ьir-Ьiriga munosabati va tashqi muhitga bo'lgan munosabati katta Ьiotsenoz ichida bo'ladi. Biotsenozlaming tuzilish va rivojlanish qonunlarini yaxshi Ьilish uchun populyatsiyalar quyidagicha o'rganiladi:
Tur vakillari -+ populyatsiya - guruh populyatsiyasi - tur turlar -+ Ьiotsenoz -+ guruh Ьiotsenozlari - Ьiotsenoz (ekotizim)
52
53
ekotizim -- Ьiosfera. Bunda har Ьir populyatsiya, Ьiotsenoz, tizim o'rganiladi. Populyatsiyalar guruh-guruh qilib o'rganiladi.
Populyatsiya tarkiЬi va tuzilishi Ьilan Ьiotsenozga asos soladi, ulaming tarkiЬi, turlar soni, vazifasi, harakati va tuzilishini o'rganadi.
Agretsenozda turlar va ularning genetik har xilligi kamayib borishiga inson faoliyati sabab bo'lib kelgan. U o'z extiyoji uchun
o'rmonlami, o'tloqni yo'qotib madaniy ekinlar ekishga yerishgan va turlaming yo'qolib ketishiga sabab Ьo'lgan. Hozirgi kunda bu holatjuda
tezlashdi. Turlar mutloq yo'q bo'lib ketmasligi uchun ulaming. genofondini yoki gen bankini to'plash zarur.
Yer yuzasining ko'p joylarida genetik turlarning omillar tasirida kamayib ketishi bu borada katta ilmiy borishni taqozo qiladi. YuNESKO rahbarligida genetik
antropogen ishlar olib zahiralarni
saqlab qolish bo'yicha ko'p yillarga mo'ljallangan Dastur ishlamoqda.
RespuЬlikada «Biologik xilma-xillikni saqlash» milliy strategiya va harakat rejasi ishlab chiqilgan. (Toshkent 1988 у). ·
Agarda genetik zahiralami saqlab qolmasak Ьir kuni u inson
genofondining ham turli kasalliklar Ьilan kasallanishiga olib keladi.
|
| |
