|
geterotrof-bu organizmlar past molekulali organik Ьirikmalami iste'mol qilishga moslashgan
|
| bet | 28/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orggeterotrof-bu organizmlar past molekulali organik Ьirikmalami iste'mol qilishga moslashgan;
miksotrof-bu organizmlar oziqlanishiga ko'ra, aralash (avtotrof va getyerotroflar)dir.
Biosfera Yerning o'ziga xos qoЬig'i bo'lib, barcha tirik orga nizmlarni Ьir-Ьiriga bog'liq holda saqlaydi va ular planetada moddalar
Ьilan uzluksiz modda almashinuvini olib Ьoradi. Biosfera eng katta ekosistemaning asosi hisoЫanadi, o'z navbatida, aЬiotik va Ьiotik
qismlarga bo'linadi.
Biosferaning rivojlanishiga qator olimlar К.A.Timiryazev, V.R.Vilyams, B.B.Polonov, N.I.Vavilov, V.N.Sukachev, A.I.Oparin, A.P.Vinogradov va ayniqsa, V.I.Vernadskiylar katta hissa qo'shgan.
Ablotik qism quyidagilar:
-tuproq va uning pastki qatlamlaridagi jinslar yoki tirik orga nizmlar bo'lib, ular bu tuproq jinslaridagi fizik muhitda modda alma shinuviga uzluksiz ega bo'ladi;
-atmosfera havosi mavjud bo'lgan yuqori qatlamlar bu yerda hayot borligini anglatadi;
-okean, dengiz va ko'llarning suvli muhiti.
Вiotik qism. Ви qism tirik organizmlardan tashkil topib, organizm lar o'zlarining barcha faoliyatlarini shu yerda davom ettiradilar, ularsiz hayotning o'zi bo'lmaydi: ular hayotning hayotbaxsh (Ьiogen) atomla
ridir. Tirik organizmlar bu atomlarni o'zlarining nafas olish, oziqlanish, ko'payish va Ьiosferaning hamma qismlarda modda almashinish davrida ishlab chiqaradi. Biosferada atomning Ьiogen migratsiyasi asosida ikki Ьiokimyoviy prinsip mavjud. Ular quyidagilardir:
-hayotning hammajoyida hamma vaqt paydo bo'lish imkoniga ega bo'lish;
-Ьiogen migratsiya yordamida tirik organizmlarning yashashi uchun sharoit yaratib byerish.
Biosfera qoЬig'i uch qatlamdan atmosfera, gidrosfera, litosferadan
iborat.
1. Atmosftra
Uning kislorod' va azotdan iborat gaz qoЬig'i bor. Shuningdek, kam miqdorda karbonat angidrid (0,03%), ozon va boshqa gazlar mavjud. Atmosferaning holati, Уer yuzasidagi hamda suvli muhitdagi fizik, kimyoviy va Ьiologik jarayonlarga katta ta'sir qiladi. Biologik jarayonlaming borishi, organizmlaming nafas olishi va o'lik organik
56
57
moddalarning minyerallashishi uchun kislorod hamda karЬonat angidrid zarur bo'ladi. Nafas olish va fotosintez jarayonlarida ozon qatlarni Yer yuzasini ultraЬinafsha nurlardan himoya qiladi. Azot, karЬonat angidrid va suv bug'i vulqonlaming harakati natijasi, kislorod fotosintez mahsulidir.
Atmosfera Ьir necha qatlamga ega.
1. Troposfera-eng pastki qatlam, Yerga tutashgan qism (9-17 km.). Bu qatlam atmosferadagi 80 foiz gaz va suv bug'ini o'zida saqlab turadi.
,
Stratosfera
Mezosfera
Termosfera (ionosfera)
Noosfera-bu qatlamda «tirik narsa» mutloqa yo'q.
Gidrosfera- Yerning suv qoblg'idir. Suv tez harakatlanish hamda yerga singish, hamma joyda o'ziga hos holda bo'lishi, o'ziga chetdan Ьoshqa molekulalarni Ьiriktirib olish imkoniga ega. Eng toza hisob langan atmosfera suvlarida ham yeriydigan 10-50 mg/1 moddalar bor.
Suv-Ьiosferaning eng muhim tarkibly qismi, tirik organizmlar
hayoti uchun eng zarur omillardan Ьiri. Yer sharining 70 foizi suv Ьilan qoplangan Ьo'lib, 1 300 mln. km3ni tashkil qiladi. Suvning asosiy qismi Tinch okeanida joylashgan. Yer usti suvlari \ko'I va daryo) 0,182 mln.km3 bo'lsa, shundan suv 0,001 mln. km i tirik organizmlarda uchraydi. Muzliklarda hozircha 24 mln. km3 chuchuk suv zahirasi bor. Suvda ma'lum miqdorda kislorod va karЬonat angidrid mavjud. Ularning miqdori, harorat va tirik organizmlar soniga ham Ьog'liq. Karbonat angidrid atmosferaga qaraganda suvda 60 marta ko'p.
Gidrosfera litosferaning shakllanish davridan Ьoshlab yer yuziga juda katta miqdorda suv bug'i chiqargan.
|
| |
