164
Shu sababli yakor reaksiyasining ta’siri bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlar bo‘yicha alohida hisobga
olinadi. Bunda elektromagnit moment ham ikki momentning yig‘indisidan iborat, ya’ni:
(12.3)
deb qabul qilinadi,
bunda
X
ya.d
va
X
ya.q
– tegishlicha ko‘ndalang va bo‘ylama
induktiv qarshiliklar;
M
sin
– motorning sinxronlashtiruvchi momenti;
M
reakt
– motorda hosil bo‘lgan reaktiv moment.
Demak, bunday motorlarda sinxronlashtiruvchi momentdan
tashqari,
reaktiv moment ham hosil
bo‘ladi. 12.7-rasmda ayon qutbli sinxron motorning burchak tavsifi ko‘rsatilgan.
12.7-rasmga binoan ayon qutbli sinxron motor eletromagnit momentning maksimumi 90
0
dan kichik
bo‘lgan
θ burchagida hosil bo‘ladi. Noayon qutbli sinxron motorlarda
X
ya.d
=
X
ya.q
bo‘lgani sababli, reaktiv
moment hosil bo‘lmaydi.
12.7-rasm. Ayon qutbli sinxron motorning burchak tavsifi.
12.3. Sinxron motorni ishga tushirish.
Sinxron motorlarni ishga tushirishda qo‘zg‘atgich yakori rotorning qo‘zg‘atish chulg‘amiga oldindan
ulab qo‘yiladi va stator chulg‘amini elektr tarmog‘iga ulab sinxron motomi asinxron motor singari
165
osongina ishga tushiriladi. Bunda aylanish tezligining ortishi bilan qo‘zg‘atish chulg‘amiga
beriladigan
o‘zgarmas tok ham asta-sekin ortadi, tezlik sinxron qiymatga yaqinlashganda motor o‘z-o‘zidan
sinxronizmga tortiladi [4].
Demak, sinxron
motorlarni ishga tushirishda, asosan, asinxron usul qo‘llaniladi. Buning uchun
sinxron motorlarning rotori o‘zagiga qo‘zg‘atish chulg‘amidan tashqari, kataksimon qisqa tutashgan
chulg‘am ham joylashtiriladi( 12.8-rasm).
12.8-rasm. Sinxron motorlarni asinxron usulda ishga tushirish.
Bu chulg‘am ishga tushirish chulg‘ami deb ataladi va uning yordamida
sinxron motor asinxron
motor singari ishga tushiriladi. Buning uchun,
dastavval, uning qo‘zg‘atuvchi chulg‘ami razryad
qarshiligiga tutashtirilib, so‘ngra stator chulg‘ami elektr tarmog‘iga ulanadi. Bunda stator chulg‘amidan
uch fazali tok o‘tib, natijada
n = 60f/p
chvstota bilan aylanuvchi magnit maydon hosil bo‘ladi. Statorning
aylanuvchi magnit maydonning rotordagi qisqa tutashgan chulg‘am bilan kesilishi natijasida bu chulg‘amda
EYuK va, demak, tok hosil bo‘ladi. Rotordagi tok bilan aylanuvchi magnit maydon o‘zaro ta’siri natijasida
rotor
