123
6-BOB. TALABNI QONDIRISHNI TADQIQ ETISH VA PROGNOZ
QILISH
6.1. Talab tushunchasi, uning turlari, talabga ta‟sir etuvchi omillar
Talab – bu xarid quvvatiga ega bo‗lgan ehtiyojdir. Aniq to‗lov
qobiliyatiga
ega bo‗lgan ehtiyojning tovar ta‘minotini real holatiga asosan, talab qondirilgan va
qondirilmagan talabga bo‗linadi.
Qondirilgan talab – bu bozorda vujudga kelgan haqiqiy talabning qondirilgan
qismi bo‗lib, u tovarlarni va xizmatlarni sotib olish natijasida haqiqiy qondiriladi.
Qondirilmagan talab – bu bozorda vujudga kelgan haqiqiy talabning
qondirilmagan qismi bo‗lib, u bozorda iste‘molchilar uchun zarur bo‗lgan
tovarlarni yo‗qligi va sifati pastligi natijasida yuzaga keladi.
Iste‘mol talabi murakkab kategoriya hisoblanib, unga narx va narxga bog‗liq
bo‗lmagan omillar ta‘sir qiladi.
Narxga bog‗liq bo‗lgan omillarga asosan aholining daromadlari va tovarlarga
bo‗lgan narxlar kiradi.
Narxga bog‗liq bo‗lmagan
omillarga esa, bozorning katta – kichikligi
(razmeri), bir – biriga o‗xshagan
tovarlarning narxlari, iste‘molchilarni hohish va
istaklari kiradi.
Talab hajmini narx darajasiga bog‗liqligi, talab
va taklif qonuniga asosan
aniqlanadi.
Uning asosida uchta sabab yotadi:
- Narxning pasayishi xaridorlar sonining oshishiga olib keladi;
- Narxning pasayishi iste‘molchilarni to‗lov qobiliyatini kengayishiga olib
keladi;
- Bozorning to‗ldirilishi
esa,
qo‗shimcha
birlikdagi mahsulotlarni
foydaliligini pasayishiga sabab bo‗ladi.
Talab hajmini narx darajasiga bog‗liq holda o‗zgarishi talabning narx
bo‗yicha
elastikligi bilan tavsiflanadi, u esa talab miqdorini nisbiy
124
o‗zgarishini(foizlarda ifodalanadi) narxning 1 foizga o‗zgarishi
natijasida yuzaga
keladi.
Korxona o‗zining tovarlarini sotish imkoniyatlarini baholashni, avvalo bozor
talabini tadqiq etishdan boshlaydi.
Bozor talabi – bu ma‘lum guruhdagi xaridorlar tomonidan, ma‘lum hududda,
muayyan davrda, ma‘lum marketing dasturiga ega bo‗lgan
savdo korxonalari
tomonidan sotib olinadigan, ma‘lum miqdordagi tovarlar hajmi bilan ifodalanadi.
Bozor talabi natural, qiymat ko‗rsatkichlarida
yoki nisbiy miqdorlarda
ifodalanishi mumkin.
Bozor talabini jami ichki bozor va uning alohida segmentlari bo‗yicha
aniqlash mumkin.
Talabni o‗lchashni asosiy tushunchalari quyidagi 1-rasmda keltirilmoqda.
Bozor
Korxona
Talab Bozor talabi
Korxona tovarlariga bo‗lgan
talab
Potensial Bozor sig‗imi
Korxonaning potensial hajmi
Prognoz
Bozor prognozi
Korxonaning sotuv prognozi
