158
8.2-rasm. Raqobat klassifikatsiyasi
17
Intensivlik darajasi bo‗yicha
1.Jalb etuvchi raqobat – raqobat sub‘ekti mazkur segmentda oldingi
segmentdagiga nisbatan ko‗proq foyda oladi;
2.Chegaralangan raqobat - mazkur raqobat tovar bozorida raqobatni ushlab
turadi;
3.Shafqatsiz raqobat - raqobat nisbatan intensiv ,raqobatchilar bir-birini
bozordan siqib chiqarishga ,ulushini tortib olishga harakat qiladi.
Ehtiyojlarni qondirish shakli bo‗yicha:
1.Funksional raqobat –bu raqobatning shunday turiki turli xil tovarlar o‗zaro
bir-bir bilan raqobatlashadi. Bu tovar ayni o‗sha
ehtiyojni qondirishga
yo‗naltirilgan bo‗ladi. Masalan: mineral suv ishlab chiqarish o‗rtasida raqobat gazli
suv ishlab chiqarish, kvas ishlab chiqarish, sok ishlab chiqarish va boshqalar. Bu
turli xil maxsulotlar bitta va o‗sha o‗sha ehtiyojni qondiradi, ya‘ni chanqoqni
qondiradi.
2.Tur raqobat – mazmuniga ko‗ra funksional raqobatga yaqin turadi.Tur
raqobat bitta maqsadga yo‗naltirilgan lekin bir-biri bilan
uncha katta farqga ega
bo‗lmagan o‗xshash tovarlar ishlab chiqarish ishlari o‗rtasidagi raqobatdir. Bu
farqlar aniq bo‗lishi mumkin va iste‘molchilarga tovar tanlovida hal qiluvchi rol
17
Эргашходжаева Ш.Д. Халқаро рақобат. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2013 й. 252 бет.
Raqobat
Ehtiyojlarni qondirish shakli bo‘yicha
Ta‘sir qilish usullari bo‘yicha
Intensivlik darajasi bo‗yicha
Yo‘nalishi bo‘yicha
159
o‗ynashi mumkin. Masalan: tur raqobat analogik avtomobillar ishlab chiqarish
ishlarini keltirish mumkin. Bunda dvigatel quvvati bo‗yicha farqlanadi. Tur
raqobat barcha firmalar faoliyatida amaliyotda ko‗p uchraydi.
3. Predmet raqobati – bu raqobatda bir-xil tovar ishlab chiqaruvchilar
o‗rtasidagi faqat sifati bilan farqlanuvchi raqobat turi hisoblanadi. Bu farq umuman
bo‗lmasligi mumkin yoki minimal bo‗lishi mumkin.
Raqobatning ushbu turi
qoidaga ko‗ra raqobatning strategiyasini ishlab chiqarishga e‘tiborini qaratadi.
Predmet raqobati juda qattiq bo‗lishi mumkin. Chunki ishlab chiqaruvchilar
raqobatchining bozordagi ulushiga kurashadi. Bular turlicha bo‗lishi mumkin.
Narxdan tortib reklamagacha shuningdek shavqatsiz raqobatgacha bo‗lishi
mumkin.
Xarajatlar yo‗nalishi bo‗yicha F. Kotler 4 ta turini ko‗rsatib beradi
18
.
Mazmunan extiyojni qondirish shakliga o‗xshash bo‗ladi.
1. Savdo markalari raqobati
2. Tarmoq raqobati
3. Formal raqobat
4. Umumiy raqobat
Savdo markalari raqobati oldingi klassifikatsiyadagi predmet raqobatiga
o‗xshash bo‗lib hisoblanadi. Bu ko‗proq bir-xil ishlab chiqarish o‗xshash tovarlar
va bir-xil maqsadga yo‗naltirilgan ishlab chiqaruvchilar o‗rtasida kuzatiladi.
Tarmoq raqobati-tur raqobatiga o‗xshash bo‗lib, bir-xil tovarlar ishlab
chiqaruvchilar o‗rtasidagi tur raqobatiga to‗g‗ri keladi.
Formal raqobat-turli xil tovar ishlab chiqarishlar o‗rtasidagi raqobat bo‗lib
bitta va o‗sha ehtiyojni qondirishga yo‗naltirilgandir. O‗z o‗rnida
funksional
raqobatga to‗g‗ri keladi.
Umumiy raqobat-bu raqobatda tadbirkorlik faoliyati sub‘ektlari barchasi
o‗rtasidagi raqobat kuzatiladi.
Ta‘sir qilish usullari bo‗yicha:
1. Narxli raqobat
18
Котлер Ф. и др. Основы маркетинга. – М.: ООО ―И.Д.Вильямс‖, 2012. – 317 с.
160
2. Narxsiz raqobat
Narxli raqobat-xaridorlarni o‗ziga narx usuli orqali jalb etishda
foydalaniladi. Bu raqobatning turi amalga oshirilgan raqobatga mos keladi.
Bugungi kunda narxli raqobat juda kam tarqalgan. Chunki iqtisodiyotning hozirgi
rivojlangan bosqichida narxning pasayishi yuqori natijalar bermaydi va firmani
bozorda shunaqa strategiya qo‗llab lider qilolmaydi.
Narxsiz raqobat-narxni pasaytirish yordamida
emas balki boshqa omillar
hisobiga kurash olib borishni talab etadi.
Bundan tashqari raqobat yuzaga kelish darajasi bo‗yicha makroiqtisodiy,
mezo va nano iqtisodiy yo‗nalish bo‗yicha farqlanadi.
Raqobatning turlanishi 8.3-rasmda keltirilgan.
