|
Ishlab chiqarish dasturi-mahsulotning yillik
|
| bet | 25/28 | | Sana | 29.09.2024 | | Hajmi | 0,88 Mb. | | #272915 |
Bog'liq Etilen ajratib olish jarayonini avtomatlashtirishIshlab chiqarish dasturi-mahsulotning yillik
ishlab chiqarish hajmining
(natural va qiymat ifodasida)
Jadval-1.
N
|
Mahsulot nomi
|
O’lcham
|
Bir o’lcham
(so’m)
|
Natural
ifodasi
|
Qiymat ifodasi
m.so’m
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
T
|
75547,33
|
380000
|
27567985,4
|
|
|
|
|
|
27567985,4
|
To’g’ri moddiy sarflarni ochilishi
Jadval-2.
№
|
Sarf moddalari
|
O’lcham
|
Baxo
|
1 o’lcham maxsulot uchun
miqdori
|
1t uchun
m. so’m
|
1
|
Xom ashyo va asosiy materiallar
|
|
|
|
|
|
Vodorod
|
t
|
101739
|
0.004
|
406.95
|
|
Metan
|
t
|
139
|
3.67
|
510.
|
|
Etan
|
t
|
980
|
24.60
|
24108
|
|
Propan
|
t
|
1100
|
0.09
|
99
|
|
|
|
|
|
|
2
|
Yodamchi materiallar
|
|
|
|
|
|
Uglerod oksidi
|
t
|
10021
|
0.11
|
1102.31
|
|
Propadien
|
t
|
135
|
0.39
|
52.65
|
3
|
Energiya resurslari
|
|
|
|
|
|
Elektr energiyasi
|
1000 kwh
|
112300
|
.0.017
|
1996.59
|
|
Suv
|
1000 m3
|
99000
|
0.03
|
2970
|
|
Ja’mi
|
|
|
|
31245.5
|
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxining kalkulyatsiyasi
Yillik ishlab chiqarish xajmi- 380000 t/y
Mahsulotning kalkulatsiya o’lchami- 1 t Jadval-3
N
|
Sarf moddalar
|
Sarflar qiymati
|
1 o’lcham
mahsulot
uchun so’mma
|
Yillik xajmi
m.so’m
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
Materiallarga doir to’g’ri sarflar
|
31245.5
|
11873290
|
2
|
Materiallarga doir to’g’ri sarflar
SHu jumladan:
|
5619,25
|
2135315
|
|
I/ch ishchilarning ish xaqi
|
4495.4
|
1708252
|
|
Ijt.sug’urta ajratmalari
|
1123.85
|
427063
|
3
|
Materiallarga doir yondosh sarflar
|
1586
|
602680
|
4
|
Mehnatga doir yondosh sarflar
|
3146
|
1195480
|
5
|
Asosiy fondlar amartizatsiyasi
|
12285
|
4668300
|
6
|
Boshqa (shu jumladan ustama) sarflar
|
2632.5
|
1000350
|
7
|
Ishlab chiqarish tannarxi
|
56514,25
|
21475415
|
8
|
Davr xarajatlari
|
5651,42
|
214754,15
|
9
|
Umumiy sarflar
|
62165,67
|
23622954,6
|
10
|
Foyda
|
10381,66
|
3945030,8
|
11
|
Mahsulot rentabilligi
|
16.7
|
|
12
|
Korxonaning ulgurji baxosi
|
75547,33
|
27567985,4
|
13
|
Kelishilgan (erkin sotish) baxosi 20%
|
90656,79
|
34449580,2
|
Asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari hisobi
Jadval 4.
N
|
Ko’rsatkichlar
|
O’lcham
|
Loyixa
bo’yicha
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
Yillik I/ch mahsulot xajmi
a)natural ifoda
b) tavar maxsulotning qiymati
|
m.so’m
|
380000
27567985,4
|
2
|
1 o’lcham mahsulotning
tannarxi
(ishlab chiqarish sarflari)
|
So’m/t
|
56514,25
|
3
|
Yillik mahsulotning tannarxi
|
m.so’m
|
21475415
|
4
|
Mahsulotni erkin sotish bahosi
(QQS-siz)
|
So’m/t
|
75547,33
|
5
|
Yillik foyda
|
m.so’m
|
3945030,8
|
6
|
Mahsulot rentabilligi
|
%
|
16.7
|
7
|
1 ishlovchning o’rtacha oylik
ish xaqi
|
So’m
|
700000
|
8
|
1ishchining urtacha oylik ish xaqi
|
So’m
|
550000
|
4. Mehnatni muxofaza qilish
Mehnatni muxofaza qilishning asosiy talabi hamma texnikaviy masalalarni loyiha takomillashishidan boshlab uning ma’lum qismlarini ishlab chiqishni hal qilish, xavsizligini taminlashdir.
Texnika xavsizligini sanoat sanitariyasi va gigienasi yong’inga qarshi kurash texnikasini ishlab chiqishdan texnalogik jarayonlar mehnatni muhofaza qilishni asosiy vazifasiga kiradi. SHuning uchun ham sanoat korxonalarining muhim talabi faqat sifatli mahsulot ishlab chiqarish bo’lmasdan balki, ishlab chqarish sharoitlarini va kasb kasalliklarini oldini olishdan iboratdir. Kimyo sanoatida organik va noorganik moddalardan foydalanishdan ularning portlash va yonish xususiyatlariga aloxida e’tibor berish, bo’lajak mutaxasislar va bakalavirlarning oldiga qo’ygan vazifalaridan biridar.
Men bitiruv malakaviy ishi amaliyotini SHo’rtan gaz kimyo korxonasida o’tadim va bu korxonada mehnatni muxofaza qilish uchun barcha chora tadbirlar yuqori sifatda tashkil qilinganligini guvohi bo’ldim. Bu korxonada xavflilik darajasi yuqori: portlashga, yong’in chiqishiga, zaxarli gazlar tarqalishiga, xavoning quruqligi bilan ahamiyatga ega.
Qashqadaryo viloyatida shamolni yo’nalishini hisobga olgan holda loyixalash nazarda tutiladi. Qurilish normasi va qoidasi SNIP-2.01.01-83 asosida Qashqadaryo viloyati uchun shamolning asosiy yo’nalishi shimol tomondan.
Tabiy gaz tarkibida metan, etan, propan, butan va boshqa birikmalardan iborat.
Bu moddalar rangsiz, hidsiz gazlar, havodan deyarli 2 marta yengil, suvda kam eriydi. Havoga nisbatan zichligi 1.19% ga teng o’z-o’zidan yonish tempiraturasi 216 C ga teng va portlovchi moodda hisoblanadi.
Atrof muhitga zaxarli moddalar chiqarishiga qarab SN-245-71 asosan kimyo zonasi 1000m ga tengdir.
Texnologik jarayon yuqori harorat va bosimda boshqarishni hisobga olish, asbob uskunalarni zichligini va chegara termetinlariga e’tibor berish nazarda tutiladi.Qizib ketishi mumkin bo’lgan yuzalarni past harorat darajasida bo’lishi uchun masalan ushbu loyihada alohida xonalarga joylashtirilishi, shovqin yutuvchi materiallar bilan to’silishi tebranish beruvchi asbob uskunalarni ostida amartizatorlar qo’yilishi hisobga olinadi.
SHu vaqtda ta’mirlash statik va dinamik sinovlardan o’tkazish labaratoriya usullari bilan shovqin darajasini o’lchab turib uning miqdorini darajasini 80 db dan oshib ketmasligini nazarda tutish kerak.
Bu korxonada jarayon o’zliksiz jarayon hisoblanib shikaslanishdan kasallanishdan saqlaydi.CHunki jarayon o’zliksiz bo’lganida texnalogiya rolini avtomatlashtirilgan bo’ladi.
Texnologik jarayonni xavfsizlikni, ta’minlash ish unumdorligini oshirish, ishchilar sog’ligini saqlash, jaroxat va baxtsiz xodisalarni oldini olish ish joylarini to’g’ri va atorli yoritish katta ahamiyatga ega. SHu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida quyidagi yoritish turlari hisobga olingan: tabiiy, suniy aralashma va avariya uchun mo’ljallangan yoritilganlikdir. Tabiiy yoritilganlikdir koeffitsienti SNIP 2.01.05.98 asosida IX razryad uchun 1.5-2.0% qolgan yuza va ish ketish uchun gardirob bilan jixozlash ularni o’lchash 175x65x65 sm bo’lib soni bir smena uchun ya’ni bo’linish hisobga olingan.
Elektrdan shikastlanishni oldini olish va ogohlantirishda yerga ulanuvchi himoya ishlarini tashkillashtirish katta ahamiyatga ega. Bunday himoya turi elektr o’tkazadigan quvurlar qismlarini metal sim bilan amalga oshirish ko’zda tutiladi. Ushbu ishlab chiqarish korxonasi elektr tokiga nisbatan yuqori xavfli bino xonalar tarkibiga kiradi. SHunga asosan elektr uskunalarni usti qoplangan maxsus suniy yoritgichlar sifatida yonish va portlashga bardosh beradigan yoritgichlar, proektorlari ishlatilgan.
Yopiq ishlab chiqish xonalariga normal materialik qo’shish sharoit yaratish uchun va ortiqcha issiqlik, namlik va zaxarli moddalardan himoya qilish maqsadida ushbu tabiiy gazni ajratish tsexida operator havo almashinish karralisi 8 ga teng bo’lgan suniy havo almashtirgichlar o’rnatilgan. SNIP.2.04.05.47 talabi bo’yicha qilingan.
Sanitariya va gigiena talablariga muvofiq ushbu korxona ishchi va xizmatchilar uchun sanitarya kiyinish xonalar, erkaklar va ayollar uchun aloxida qurilish va unga har bir ishchi uchun 2-bo’linmadan tashqari maxsus qoplatmalar bilan quvurlarni ustini qoplash eng kamida 100% dan haroratni 38-40% olib kelish ishlab chiqarishda xizmat qiladigan ishchi xizmatchilarni tasodifiy kuyishlardagi jaroxat va baxtsiz hodisalardan saqlaydi. SNIP.2.08.12.48 talablari e’tiborga olingan.
Korxona SNIP 2.04.02.86 asosan zarur bo’lgan suv havzalari bilan ta’minlangan.
SHu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida qizigan yuzalarni issiqlikdan himoyalash chorasi qo’llanilgan.
SHu bilan barcha korxonada ishlaydiganlar uchun shaxsiy himoyalash vositalarini: himoya kaskasi, ko’zoynak, qo’lqoplar, gaz niqoblar, rasperatorlar va boshqa vositalardan foydalaniladi .
Qurilish materiallarining o’tga chidamliligini darajasi I-II dan iboratdir. SHuning uchun ushbu loyihalash maksimal avtomatlashtirish ko’zda tutiladi. Har qanday ishlab chiqarish korxonasining asosini ishlab chiqilgan amalda sinab ko’rsatilgan texnologik jarayonni normal sharoitini ushlab turadigan normal parametrlar bilan aniqlanadi.
Texnologik jarayonni avtomatlashtirish, himoyalash, to’siqlash, rejimiga solish va signalizatsiyalashdir. Ma’lumki texnologik parametrlar idishdagi maxsulot satxi, harorati, bosimi, konsentratsiyasi va aralashma nisbatining o’zgarishini ishlab chiqarishda yong’in va avariyalarga olib kelishi mumkin.
Asbob uskunalarni ular o’rtasidagi masofa reaktorlarini joylashtirish va ularni boshqarish qulay bo’lish, tasodifiy vaziyatlarda odamlarni evakuatsiya qilish sharoitlarini hisobga olish lozim.
Ishlab chiqarish korxonalarida asbob uskunalardan, masalan: reaktorlar, nasoslar, elektr matorlari, separatorlar va sovutgichlarni ishlashi texnologik jarayonni yuqori bosimda ishlash natijasida yuqori darajada shovqin va tebranish hosil bo’lishi mumkin. Buni natijasida ishchi va xizmatchilar bedavo kasb kasalliklariga duchor bo’lishi mumkin.
Xavfsizlikni ta’minlash maqsadidda har bir bo’lim, tsexlarda ishlaydigan ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash nazarda tutilgan.
Korxonada yong’in xafsizligini ta’minlash uchun harbiylashgan o’t uchirish bo’limi bilan taminlangan.
Tabiiy gazni tez yonuvchan va portlash xususiyatiga ega bo’lganligi uchun va qurilmadagi bosim yuqori 5000 kPa bo’lgani uchun portlash va yong’inni oldini olish o’zgarish uchun kimyoviy ko’pik va mayda tomchi holatdagi suvdan foydalaniladi.
Bulardan tashqari birlamchi o’t o’chirgich vositalari: ko’pikli (OQP-10:OP-5) karbonat angidridli (0.4-5.98) quruq parashokli (OBC-1, OPC-100) yong’indan xabar beruvchi moslama tufayli ishga tushuvchi avtomat serenalar qurilmalari o’rnatilgan. SNIP02.04.02.85 talabi bo’yicha qilingan.
SHu bilan barcha ishlab chiqarish xonasi portlovchi yong’inga qarshi gidrontlar va ichki tomondan qo’shimcha suv jumraklari o’rnatilgan.
Ishlab chiqarish korxonasida yong’in va portlash havfi yuqori bo’lganligi uchun har bir tsexda zomonaviy o’t uchirish moslamalari o’rnatilgan va ko’ngilli o’t uchirish hizmati tashkil etilgan.
Ishlab chiqarish korxonasi hududi hafli bo’lganligi sababli barcha qurilmalar maxsus qoplamalar bilan qoplangan , elektor qismlari esa maxsus qutilarga joylashtirilgan, elektor simlari esa trubalar ichidan va yer tagidan o’tkazilgan.
SHo’rtan gaz kimyo majmuasi yong’inga, portlashga hafliligi bo’yicha SNIP2.01.02.04 asosan ,,A” katigoriyaga mansub bo’lib, korxona binolarini yonishi bo’yicha P-1 P-2 P-3 portlash bo’yicha V1-A V2-A ga taluqli.
Har bir korxona o’z oldidagi, xodimlari oldidagi bo’ladigan inson uchun xavfi bor bo’lgan hodisalarni oldini olishi shart.
SNIP2.01.03.96 ga asosan atmosfera elektiridan, o’rnatilgan yashin qaytargich qurulmalari yordamida himoyalanadi.
5.Ekologiya qismi
Vatanimizning mustaqillikka erishishi ekologiya muammolarini hal qilish, insonning tabiatiga bo’lgan munosabatini yangi bosqichga ko’tarish imkonini berdi.
Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi sohasida tutayotgan ekologik siyosatiga bog’lik. Aslida ekologik siyosat iqtisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chiqarish jarayonida tabiiy resurslardan qanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy mahsulot miqdor jihatdan mo’l-ko’l, sifat jihatdan oliy navli yoki darajaligi bo’lak ajralib turadi. Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda har bir davlatning tabiat muxofazasi soxasida tutayotgan ekologik siyosatiga bog’lik.
Ekologik siyosatning negizlari, tartib-qoidalari, ilmiy asoslangan konseptsiyalari, taktika va strategiyasi olim va mutaxasislar, davlat va jamoat tashkilotlarining yo’l-yo’riqlari asosida ishlab chiqiladi. Ular ma’lum tartibga keltirilgan tarzda davlatning qonun chiqaruvchi muassasasi tomonidan tasdiqlanadi. O’zbekistonda ekologik siyosat davlat siyosati darajasigacha ko’tarilgan. Respublika Konstitutsiyasining 50- 51- va 55- moddalarida ekologik munosabatlar aniq va ravshan tarzda ifodalangan. SHuningdek, O’zbekiston Respublikasi «Tabiatni muxofaza qilish to’g’risida» qonuni (9 dekabr 1992 yil) va Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan qarorlar mamlakatning ekologik siyosatini xuquqiy qonunlar va qarorlar asosida mustahkamlaydi.
Ekologik siyosat davlat miqyosidagi darajada amalga oshirilsa atrof-muxitni yaxshilashning belgilangan chora-tadbirlari samarali bo’ladi. O’zbekistonda bu masalaga mustaqillikka erishilgandan keyin alohida e’tibor berila boshlandi. Prezidentimiz I.Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari» (1997 y) asarida ekologiya muammolari boshqa davlat axamiyatiga ega bo’lgan iqtisodiy, ijtimoiy, tashqi siyosat tarkibida atroflicha tahlil qilinib, amalga oshiriladigan vazifalar anik-ravshan belgilab berilgan. Asarda respublikada yaqin kelajakda tabiatdan foydalanish va uni muxofaza qilishning taktika va strategiyasi asoslangan. Prezidentimiz I. Karimov Oliy Majlisning XIV sessiyasida «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» mavzuida qilgan ma’ruzasida ham tabiat muxofazasiga oid yangi vazifalarni belgilab berdi. CHunonchi, 2005 yilga qadar qishloq, aholisini ichimlik suvi bilan ta’minlash 85 % ga, tabiiy gaz bilan ta’minlash 82% ga yetkazilishi kerak. Bundan, shunday xulosa chiqarish mumkinki, demak, qishloq axolisining katta qismi toza ichimlik suvi bilan ta’minlansa ular orasidagi turli kasalliklar kamayadi, tabiiy gaz bilan qishloqlar ta’minlanishi, o’sib turgan daraxtlarni o’tin qilib yoqishning oldini oladi.
O’zbekistonda ekologik siyosat yuqorida aytib o’tilganidek bir qator qabul qilingan qonunlar: «Er to’g’risida»gi (20-iyun 1990-y.), «Qazilma boyliklar to’g’risida»gi (22-sentyabr 1994 y. ), «Suv va suvdan foydalanish» (6-may 1993 y. ), «O’simlik olamini muxofaza qilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Hayvonot olamini muxofaza qilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Alohida muxofaza qilinadigan xududlar to’g’risidagi (7-may 1993 y.), «Atmosfera havosini muhofaza qilish» .(27-dekabr 1996 y.), «Davlat kadastri to’g’risida»gi (39-avgust 2000 y.), «Ekologik ekspertiza to’g’risida»gi (15-dekabr 2000 y.) qonunlar, shuningdek, Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan ko’plab qarorlar asosida amalga oshiriladi.
Respublika Prezidentining dastlabki farmonlaridan biri 1990-yil 28-iyulda qabul qilingan bo’lib, u «O’zbekiston Respublikasi qishloq, axolisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta’minlashni yaxshilash to’g’risida» deb ataladi. Keyin 1996-yil 21-mayda Vazirlar Mahkamasining «2000 yilgacha bo’lgan davrda O’zbekiston Respublikasi qishloq ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish dasturi to’g’risida» qarori chiqardi. Bu davlat ahamiyatiga ega bo’lgan hujjatlarda qishloq aholisining turmush tarzini tubdan yaxshilash bilan birga ichimlik suvi va tabiiy gazga bo’lgan extiyojini to’larok, qondirishga xizmat qiladi. Axolini toza ichimlik suvga bulgan talabini yanada to’laroq qondirish masalasi Oliy Majlisning 1-chaqiriq XIV sessiyasida (14 aprel 1999 y.) keng muhokama qilindi. I.Karimovning «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» degan mavzuidagi ma’ruzasida 1999-2005 yillarda aholini toza ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta’minlash darajasi yana ortishi belgilangan.
Hozirgi kunda ekalogiyaning buzilishi hamma narsalarga o’z zararini yetkazmoqda .O’rmon xo’jaliklarining kamayishi ,suv havzalarining qurib ketishi Hozirgi vaqtda xalq xo’jaligida Orol dengizi havzalaridan to’la- to’kis foydalanilmoqda.
Suv havzalarining sifati eng muhim muammolardan biridir. Daryo suvining ifloslanishi ekalogiya, gegiena va sanitariya epidemalogiya vaziyatini ,ayniqsa daryolarini quyi oqimlarida yomonlashtirmoqda. Ichimlik suvi manbalarining ifloslantirishi respublikamizda ayiniqsa Orol bo’yida kasallikka chalinishining yuqori darajasiga sabab bo’lmoqda .
1994-yilga kelib Orol dengizidagi suvni satxi 32,5metrga ,suv hajmi 400kub kelometrdan,suv yuzasininig maydoni esa 32.5ming kvadratga tushib qoldi suvning minerallashuvi ortdi. Markaziy osiyo davkatlarinig boshliqlarining 1993-yil mart oyida Qizil O’rdada bo’lib o’tgan uchrashuvi ana shu muammolarni hal qilish yo’lidagi turtki bo’ldi .
Markaziy osiyo davlatlari boshliqlarining 1994-yil yanvarda Nukus shahrida bo’lib o’tgan 2-uchrashuvida Orol dengizi xavzasidagi ekalogik vaziyatni yaxshilash yuzasidan yaqin 15yilga mo’ljallngan mintaqaviy ijtimoiy-iqtsodiy rivojlantirishni aniq harakatlar dasturi tasdiqlandi .
Atrof muhitni muhofaza qilish borasida O’zbekiston respublikasida quydagi qonunlar qabul qilingan:
1992-yil 9-dekabrda “Atrof muhitni muhofaza qilish “ to’g’risida .
1993-yil 6-mayda “Suv va suv resurslaridan foydalanish “to’g’risida.
1996-yil 27-dekabrda “Atmasferani muhofaza qilish “to’g’risida.
2002-yil 5-aprelda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi “CHiqindilar haqida” qonunini qabul qilgan.
Hozirgi kunda tabiatni muhofaza qilish masalasi tinchlikni saqlashda keyingi o’rinda turadigan eng dolzarb muammolardan biridir. Atrofimizdagi tabiat millionlab yillar davomida yuzaga kelgan, hamda o’zining murakkab qonunlariga rioya qilgan xolda yashaydi. Ana shu tabiat bilan inson o’rasida murakkab muvozanat mavjud.
Allomalarimiz tabiatdagi mavjud muvozanatni buzmaslikka katta e’tibor berganlar. Bugungi kunda kelib bunday qarash ekologiya tushunchasining asosiga aylandi. Orol va orol bo’yidagi ekologik tanglik keltirilgan moddiy va ma’naviy atrof-muxitni muxofaza qilish iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va boshqa omillarga bog’liq. Ular o’rasida ekologik ta’lim-tarbiyaning ahamiyati kattadir.
Hozirgi sayyoramizdagi biologik muvozanatning buzilishini oldini olish eng katta muammodir. Sanoatni rivojlantirish tabiiy boyliklardan o’ylamasdan beayov foydalanish tabiatga, atrof-muhitga katta zarar yetkazadi.
O’zbekiston Respublikasida ham xozirgi kunda quyidagi ekologik muammolar mavjud. Yer resurslarining sifatini yomonlashishi hisobiga sho’rlashib borayotgani.Suv resurslarining shu jumladan yer osti va yer usti suvlarini ifloslanganligi, ichimlik suvining tanqisligi.Orol dengizining qurib, kamayib borayotganligi,havo bo’shlig’ining ifloslanganligi.
O’zbekiston davlati tomonidan ushbu muammolarni xal qilish uchun bir qator qonunlar qabul qilindi. O’zbekiston Konstitutsiyasining 55-moddasiga binoan: “Er osti boyliklari, suv, o’simlik va xayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umumiy boylikdir. Ulardan oqilina foydalanish zarur va ular davlat muxofazasidadir” – deb ta’kidlangan. Konstitutsiyaning 50-moddasida esa “Fuqarolar atrof-tabiiy muhitga ehtiyojkorona munosabatda bo’lishga majburdirlar” – deyiladi.
1993-yil 9-dekabrda O’zbekiston Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan “Tabiatni muxofaza qilish” to’g’risidagi qonunning 4-moddasida “Qanday mutaxassis tayyorlashidan qatiy nazar barcha o’rta va oliy o’quv yurtlarida o’qishning majburiyligi belgilab qo’yilgan”.
Atrof-muxitning huquqiy normalari turlaridan biri qonun kuchiga ega bo’lgan texnik normalar va standartlardir. Punktlarda havo sifatini nazorat qilish qoidalari GOST 17.00.04 sanoat korxonalarining ekologik pasporti. Respublika tabiatni muxofaza qilsih tabiiy resurslaridan ratsional foydalanish va qayta ishlab chiqarish bo’yicha butun masuliyat Davlat tabiatni muhofaza qilish qurilmasiga yuklatilgan.
Tabiatni muhofaza qilish qonunini buzgan shaxslarga nisbatan jinoiy javobgarlik – O’zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksi bilan tartibga solinadi. Havosini ifloslantiruvchi manbalarga asosan sanoat korxonalari, issiqlik elektrostansiyalari va boshqalar kiradi.
Gaz chiqindilari tashlanishi turiga qarab:
Tashkil qilingan;
Tashkil qilinmagan turlarga bo’linadi.
Neft va gazni qayta ishlash korxonalari chiqindilariga tutun gazlar: CO, , , , , . Tarkibida mayda erigan zarrachalari, organik moddalari bor bo’lgan oqava suvlar, qattiq chiqindilardan esa nordon gufron va boshqalar kiradi.
Atmosfera havosini changdan tozalash uchun quyidagi usullar qo’llaniladi:
Gravitatsion;
Quruq inversion va markazdan qochma kuch ta’sirida tozalash;
Ho’llash;
Filtrlash;
Elektrostatik;
Tovush va ultratovush yordamida koagullash
Sanoat korxonalarida suvdan xomashyo sifatida sovutuvchi agent, erituvchi, ekstriment sifatida foydalanadi va turli moddalar bilan ifloslangan oqava suvlar hosil bo’ladi.
Hosil bo’lish sharoitlariga qarab oqava suvlar quyidagi turlarga bo’linadi:
Maishiy-xo’jalik suvlari;
Atmosferaviy;
Sanoat oqava.
Hosil bo’layotgan oqava suvlarning miqdorini kamaytirishning bir necha usullari mavjud:
Suvdan foydalanmaydigan texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy qilish;
Mavjud jarayonlarni takomillashtirish;
Zamonaviy jihozlarni ishlab chiqarish va qo’llash;
Havo bilan sovutuvchi jihozlarni yaratish;
Tozalangan oqava suvning aylanma, yopiq zanjirli foydalanish tizimini tashkil qilish.
Hosil bo’layotgan oqava suvlarni tozalash uchun quyidagi usullar qo’llaniladi.
Mexanik – suzib olish, tindirgich;
Fizik – kimyoviy kaogulyatsiya, flokulyatsiya, flotatsiya adsorbsiya, ion almashtirish;
Kimyoviy – ekstraksiya, haydash, reaktifikatsiya, oksidlanish, termo oksidlash;
Biokimyoviy kislorodli va kislorodsiz muhitga tozalash.
Korxonalarda hosil bo’layotgan qattiq chiqindilar sohalar bo’yicha sinflanadilar:
Kimyo sanoati;
Metallurgiya sanoati;
Neft va neftni qayta ishlash sanoati chiqindilari.
Ularni qayta ishlash va foydalanishni tashkil qilish uchun quyidagi usullar bor:
Mexanik;
Termik;
Mexanometrik.
SHo’rtan gaz kimyo majmuasining tabiiy gazni tozalash jarayonida Absorbsion qurilmada atmasferaga asosan va tushadi. Ushbu gazlarni absorberda tozalab olish mumkin. SHuning uchun biz ushbu bo’limda absorbsion usulni qo’llashni taklif etamiz.
Ishlab chiqarish jarayoni va chiqarilayotgan masulotlarni atrof muxitga zararli ta’sirini chegaralovchi talablar:
- Ishchi bo’lim va atmosferaga portlashdan xavfli va zararli gazlarni chiqishini oldini olish maqsadida texnologik apparatlar va kommunikatsiya uskunalari germetik zich yopiladigan bo’lishi kerak;
- Yengil alangalanuvchi suyuqliklarni haydash uchun salnikli zichlantiruvchi o’rnatilgan yuqori mustahkamlikka ega nasoslardan foydalaniladi;
- Oqava suvlarni chiqarib tashlashda doim laboratoriya nazorati o’rnatilgan bo’lishi kerak;
- Texnologik jixozlardan zaxarli va yong’inga qarshi moddalarni kanalizatsiya sistemasiga chiqarish xatto avariya holatida xam qat’iyan taqiqlanadi. Apparatlarni to’kib bo’shatishda faqat suv to’kiladi, neft maxsulotlari yoki reagentlar emas;
- Himoya klapanidan dan avariya holatidagi to’kish fakat xavfsiz joyga amalga oshiriladi. Ximoya klapanidan dan chiqadigan oqovalar balandligi apparat ishchi maydonidan 5 m dan kam bo’lmagan va yer sathidan esa 6 m dan kam bo’lmagan balandlikda joylashishi kerak;
- Zaxarli ingridientlarni chiqarib tashlovchi va tarqatib yuboruvchi ventilyatsion moslamalar balandligi sanoat maydonchalarida ruxsat etilgan kontsentratsiya darajasidagi zaharli moddalar kontsentratsiyasini ta’minlab berishi kerak;
- Havoni ifloslantirmaslik maqsadida apparat va kommunikatsiyalarni ta’mirlashdan avval, ularni maxsulotlardan butunlay bo’shatish kerak;
- Sovutgichlardan chiqadigan qaytarma suv neft maxsulotlari va reagentlardan xoli bo’lishi kerak;
- Kompressor xonalarida havo muhiti avtomatik portlashdan avvalgi kontsentratsiya signalizatorlari bilan nazorat qilinishi kerak.
|
| |
