| Aylanaga aylanani ichki urintirish. R radiusli aylanaga uning ichki tomonidan urintirib chizish uchun dan R radius ayiriladi. Bunday ayla- nalarning markazlari orasidagi masofa ularning radiuslari ayirmasiga teng. Оdan Rx — R radiusda yoy chizilsa, Оmarkaz aniqlanadi. Оdan R radiusda Ol markazli aylanaga A nuqta orqali urinadigan aylana chiziladi (10.5- chizma, b).Har qanday cliiroyli buyumga nazar tashlansa, uning sirtida turli kori- nishdagi yoylar, togri cliiziq yoki qabariq (botiq) yoylar bilan tutashtirilgan joylarni korish mumkin.Ikkita aylanani uchinchi aylana yoyi bilan tashqi tutashtirish. Ikkita 01 va 2 markazli aylanalarni berilgan tutashtirish radiusi R bilan tutashtirish uchun oldin Rl +R radiusda Ol dan keyin, R1 + R radiusda 02 dan keyin yordamclii yoylar chizib, ular kesishtiriladi. Shunda tutashtirish markazi Оaniqlanadi (11.1-cliizma, a).Оbilan OvОbilan 02 markazlar tutashtirilsa, aylanalarda o‘tish nuqtalari A va Вlar topiladi. Оorqali A va Вnuqtalar tutashtiriladi (11.1-chizma, b). 11.2-chizmada bu tutashma turiga misol keltirilgan.Ikkita aylanani uchinchi aylana yoyi bilan ichki tutashtirish. Misol. Radiuslari 30 mm, R2 15 mm li aylanalarni R 50 mm li radius bilan ichki tutashtirilsin (11.3-chizma,. Buning uchun ikkita Ol va 02 markazli aylanalarni berilgan tutashtirish radiusi R bilan ichki tutashtirish uchun oldin R Rl radiusda Ol markazdan, keyin R R2radiusda 02 markazdan yordamclii yoylar chizilib, ular ozaro kesishtiriladi. Shunda tutashtirish markazi Оhosil bo‘ladi (11.3-chizma, a). Оbilan Ol tutashtirilib, uning davomida aylanada A, Оbilan 02 tutashtirilib, uning davomida ikkinchi aylanada Вo‘tish nuqtalari aniqlanadi (11.3-chizma, b). Оorqali A va Вnuqtalar sirkulda tutashtirilsa, ichki tutaslima yasaladi. 11.4-cliizmada mazkur tutashmaga misol keltirilgan.chizmada tutashmali detalni bosqichlarda chizilishi korsatilgan.
IV Darsni mustahkamlash.
__Tutashtirish markazi qanday aniqlanadi?
__Tutashtirish nuqtalari qanday aniqlanadi?
V Dars yakuni Darsda faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi.
VI Uyga vazifa A4 farmatga chizma chizib kelish.
13-mavzu
Mavzu: Octant va Epyur haqida tushuncha.
Talimiy maqsad.O`quvchilarga Octant va Epyur haqida tushuncha berish.F.k Chizmachilikda qo`llaniladigan termin va tushunchalarni bilish hamda qo`llay olish kompetensiyasi: Oddiy geometrik yasashlar, tutashmalar egri chiziqlarni chiza oladi.
Tarbiyaviy maqsad. Tarbiyali, etiborli, xushmuomalali, intizomli bolishga tarbiyalash.T.K Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:Vatanga sadoqatli,insonlarga mehr oqibatli bo`laoladi.
Rivojlantiruvchi . O`quvchilarni Octant va Epyur yasay olishdagi bilimlarini rivojlantirish. .T.K Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo`lish hamda foydalanish kompetensiyasi: Kundalik faoliyatda chizma va modellarni o`qiy oladi.
dars turi: Yangi bilim beruvchi.
Dars metodi: Tushuntirish,amaliy ish.
Dars jihozi: Chizma namunalari,chizma naunalari..
Darsning borishi.
I .Tashkiliyqism.
A)Oquvchilarbilan salomlashish. B)Navbatchining axboroti. V)Davomatni aniqlash.
II O`tilgan mavzuni takrorlash.a) uy ishi tekshiriladi b)o`quvchilar baholanadi
__Proyeksiya nima?
__Qanday proyeksiyalash turi mavjud?
III Yangi mavzu bayoni
Jismning fazodagi holatini aniq bilish uchun fazoni ozaro perpendikular //, V va Wproyeksiyalar tekisliklari ishtirokida sakkizta qismga ajratiladi. Hosil qilingan apparat oktant (o x t a yunoncha sakkiz, lotincha sakkizlik) deb ataladi.
Oktant va epyur. Gorizontal tekislik H ning (14.1-chizma, a) ortasidan uni kesib otadigan frontal tekislik V otkaziladi (14.1-chizma, b). Ikkala H va V tekisliklarga perpendikular bolgan uchinchi profil tekislik W ularning ortasidan otkazilsa (14.1-cliizma, d), fazoni shartli ravishda sakkiz qismga boluvclii oktant hosil boladi.
H va V tekisliklaming ozaro kesishgan cliizigi x bilan, H va IV laming ozaro kesishish chizigi уbilan, V va W laming o‘zaro kesisliish chizig‘i гbilan belgilanadi. x, y, z laming boshi, ya’ni ularning o‘zaro kesishish nuqtasi Оbilan belgilanadi. Ox, Oy, Oz lar koordinata о‘qlari, Оkoordinata boshi deyiladi. Birinchi oktant misolida epyur hosil qilamiz. Ktekislikni oz omida qoldirib, Hni x oqi atrofida pastga, yani Vning ostiga, W ni z oq atrofida, yani Vning ong yoniga Vbilan bitta tekislik hosil qilguncha aylantiriladi (14.2-chizma, a).Shunda uchala H, V, W tekisliklar bitta tekislik korinishiga otadi va u epyur deb ataladi. Epyur fransuzcha soz bolib, tekis chizmadegan manoni anglatadi.
IV Darsni mustahkamlash.
__Octant nima? Qanday hosil bo`ladi?
__Epyur nima? Qanday hosil bo`ladi?
V Dars yakuni Darsga xulosa chiqarib, o`quvchilar baholanadi.
VI Uyga Vazifa chizma chizib kelish.
14-mavzu Mavzu: To`g`ri chiziqning proyeksiyalari.
Talimiy maqsad.O`quvchilarga to`g`ri chiziqning proyeksiyalari haqida tushuncha berish F.k Chizmachilikda qo`llaniladigan termin va tushunchalarni bilish hamda qo`llay olish kompetensiyasi: Oddiy geometrik yasashlar, tutashmalar egri chiziqlarni chiza oladi.
Tarbiyaviy maqsad. Tarbiyali, etiborli, xushmuomalali, intizomli bolishga tarbiyalash.T.K Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:Vatanga sadoqatli,insonlarga mehr oqibatli bo`la oladi.
Rivojlantiruvchi . O`quvchilarni teks shakllarning proyeksiyalarini yasashdagi bilimlarini rivojlantirish..T.K Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo`lish hamda foydalanish kompetensiyasi: Kundalik faoliyatda chizma va modellarni o`qiy oladi.
Dars turi: Yangi bilim beruvchi.
Dars metodi: Tushuntirish,amaliy ish.
Dars jihozi: Chizma namunalari,chizma naunalari..
Darsning borishi.
I .Tashkiliyqism.
A)Oquvchilarbilan salomlashish. B)Navbatchining axboroti. V)Davomatni aniqlash.
II O`tilgan mavzuni takrorlash.a) uy ishi tekshiriladi b)o`quvchilar baholanadi
__Octant nima? Qanday hosil bo`ladi?
__Epyur nima? Qanday hosil bo`ladi?
III Yangi mavzu bayoni
Har qanday buyum geometrik shakllardan tuzilganligi malum. 0z navbatida, geometrik shakllar togri yoki egri chiziqlardan tashkil topgan bolib, togri chiziq ikkita nuqta orqali otkaziladi. Togri chiziq nuqtalar bilan chegaralangan bolsa, u togri chiziq kesmasiham deyiladi.
Togri chiziq proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan parallel, perpendikular, ogma bolishi mumkin.
Togri chiziq faqat bitta proyeksiyalar tekisligiga perpendikular bolsa, masalan, AB_L Hgorizontal proyeksiyalovchi (15.1-chizma, a), AB-L Vfrontal proyeksiyalovchi (15.1-chizma, b), AB_L W — profil proyeksiyalovchi chiziq deyiladi (15.1-chizma, d).Togri chiziq qaysi proyeksiyalar tekisligiga perpendikular bolsa, osha tekislikka nuqta korinishida, qolganlariga ozining haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi (15.1- chizma, a, b, d).15.1-chizma, eda proyeksiyalovchi togri chiziqlarning chizmalari berilgan.
Togri chiziq faqat bitta proyeksiyalar tekisligiga parallel bolsa, osha tekislikka haqiqiy kattaligida proyeksiyalanadi, qolganlariga esa, qisqarib proyeksiyalanadi (15.2-chizma, a, b, d).Togri chiziq qaysi tekislikka parallel bolsa, osha tekislik nomi bilan ataladi, yani AB\\H — gorizontal (15.2- chizma, a), AB\\V — frontal (15.2-chizma, b), AB\\W — profil (15.2-chiz- ma, d)chiziqlar deyiladi.
ABCDshakl Hga perpendikular (15.3-chizma) tasvirlangan bolib, u yuqorida bayon qilingan togri chiziqlardan tashkil topgan. Ushbu ABCD shakl gorizontal proyeksiyalovchi ABva CD,profil proyeksiyalovchi ACva BDchiziqlardan tuzilgan.
Agar togri chiziq proyeksiyalar tekisliklariga ogma vaziyatni egallagan bolsa, unday togri chiziq umumiy vaziyatdagi togri chiziqdeyiladi. 15.4- chizma, a, b, dda umumiy vaziyatdagi ABtogri chiziq kesmasining H, V va Wda proyeksiyalanishi korsatilgan bolib, uning proyeksiyalari haqiqiy uzunligiga nisbatan ozgarib (qisqarib) tasvirlangan.
IV Darsni mustahkamlash. Amaliy ish bajariladi.
___H ga parallel bo`lmagan to`g`ri chiziq qanday nomlanadi?
___Bu to`g`ri chiziq Hga qanday proyeksiyalanadi? Vga-chi,W ga-chi?
V Dars yakuni
Darsga xulosa yasalib, darsga faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi.
VI Uyga vazifa Mavzuni o`qib chizma chizib kelish.
|
