7
Swedish University of Agriculture Sciences, Shvetsiya), haydov osti qatlamini
yumshatish orqali ekinlar hosildorligini oshishi aniqlangan (University of Bonn,
Thullen Institute, Germaniya), o„tloqi tuproqlarda gazni portlatish yo„li
bilan
tuynukli drenaj hosil qiladigan qurilmalar ishlab chiqilgan (Senshu University,
Yaponiya; Hejiang Agricultural Research Institute, Xitoy); o„simlik ildiz tizimini
yaxshi rivojlanishi uchun tuproq haydalma qatlami ostini, berch va gipsli qatlamli
yerlarni yumshatishga mo„ljallangan chuquryumshatkich texnika vositalari ishlab
chiqilgan (University of Hohenheim, University of Göttingen, Germaniya;
University of Minnesota, AQSH; Center of Expertise and Transfer in Organic and
Community Agriculture, Fransiya); sho„rlangan tuproqlarga chuqur ishlov berish,
sho„r yuvish texnologiyalari ishlab chiqilgan (University Bologna, Institute for
agricultural mechanization, Italiya; China Agricultural University, Xitoy); tuynukli
drenaj hosil qilish mashinalari ishlab chiqilgan va ularning parametrlarini asoslab,
qo„llash texnologiyalari ishlab chiqilgan (Butunrossiya mexanizatsiyalash ilmiy-
tadqiqot instituti, Chelyabinsk qishloq xo„jaligini mexanizatsiyalash va elektrlash-
tirish
ilmiy-tadqiqot
instituti,
Rossiya;
Belarus
qishloq
xo„jaligini
mexanizatsiyalash
milliy akademiyasi, Belarussiya; Ukraina qishloq xo„jaligini
mexanizatsiyalash ilmiy-tadqiqot instituti, Ukraina; Qozog„iston qishloq
xo„jaligini mexanizatsiyalash va elektrlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti,
Qozog„iston).
Jahonda kam energiya sarflab tuproq haydalma qatlami ostini, berch va
gipsli qatlamli yerlarni yumshatish, tuynukli drenaj hosil qilish texnologik
jarayonlarni sifatli bajaradigan kombinatsiyalashgan
mashinalar va texnika
vositalari, chuqur yumshatish bilan tuproq meliorativ holatini yaxshilash va
tuynukli drenaj hosil qilib, sho„r yuvish texnologiyalari bo„yicha bir qator,
jumladan, quyidagi ustuvor yo„nalishlarda tadqiqotlar olib borilmoqda: tuproq
haydalma qatlami ostini yumshatadigan chuquryumshatkichlarni ishlab chiqish,
sizot suvlari yaqin va sho„rlangan erlarning sho„rini yuvishdan oldin tuynukli
drenaj hosil qilish mashinalarini yaratish, chuqur yumshatish bilan birga
tuproqning yuza qismiga ishlov beradigan kombinatsiyalashgan
mashinalarni
8
ishlab chiqish, chizelli yumshatkichlarning ishchi qismlari konstruksiyalarini
takomillashtirish, tuproqni chuquryumshatish va tuynukli drenaj hosil qilishda
mustahkamligi yuqori ishchi organlarni ishlab chiqish.
Yerlarning meliorativ holatini yaxshilash uchun tuproqqa ishlov beradigan
mashina va texnika vositalarini yaratish, ularning ishchi organlari ta‟sirida
tuproqning agro-meliorativ va suv-fizik xossalarining o„zgarishini tadqiq etish va
kam energiya sarflagan holda tuproqning haydov osti va qattiq qatlamlarini
yumshatish hamda meliorativ holatini yaxshilash texnologiyalari va qurilmalarini
yaratishning nazariy va amaliy asoslarini ishlab chiqish bo„yicha xorijda
J.V.Stafford, F.E.Lowy, H.H.Tawlor, M.G.Huck, J.Balaton, H.J.Lut, R.D.Wismer,
K.Kawanishi, K.Agaua, L.Kosisira, A.J.Kolen, V.P.Goryachkin, V.A.Jeligovskiy,
A.N.Zelenin, G.N.Sineokov, V.V.Borodkin, V.G.Kiryuxin, A.N.Kostyakov,
S.N.Rijov,
N.I.Bazilevich,
E.I.Pankova,
I.S.Rabochev,
V.M.Legostaev,
S.F.Averyanov, N.G Minashina, A.E.Nerozin, V.A.Kalantaev va boshqalar ilmiy-
tadqiqotlar olib borishgan.
Respublikamizda sug„oriladigan yerlarning haydov va haydov osti qatlamini
yumshatadigan va tuproqning meliorativ holatini
yaxshilash uchun xizmat
qiladigan texnika vositalarini yaratish bo„yicha G.M.Rudakov, R.I.Boymetov,
M.Murodov, F.M.Mamatov, A.To„xtaqo„ziev, I.T.Ergashev, N.M.Murodov,
S.T.Vafoyev, N.S.Bibutov, O.R.Kenjayev, H.R.G„affarov, T.S.Xudoyberdiyev,
B.V.Xushvaqtov, R.A.Abdurahmonov, M.A.Axmedjanov, G.N.Kimlar yerlarning
meliorativ holatini yaxshilash, tuproqning sho„rlanish sabablari va ularga qarshi
tadbirlar majmuasi, sho„r yuvish me‟yori va muddatlari hamda sho„r yuvishning
samarador
texnologiyalari
bo„yicha esa A.A.Rachinskiy, N.F.Bespalov,
K.M.Mirzajonov, O.Ramazonov,F.M.Raximbayev,X.I.Yakubov, G.V.Yeremenko,
M.X.Xamidov, F.A.Barayev va boshqalar shug„ullanishgan.
Olib borilgan ushbu tadqiqotlar natijasida ishlab chiqilgan tuproqning
meliorativ holatini yaxshilash, haydov osti qatlamini yumshatish,
ochiq va yopiq
drenaj hosil qilish texnologiyalari va texnika vositalari qishloq xo„jaligida
qo„llanilmoqda va muayyan ijobiy natijalarga erishilgan. Ammo, mazkur
9
tadqiqotlarda yerlarning meliorativ holatini yaxshilash maqsadida sho„rlangan va
sizot suvlari yaqin yerlarda esa tuynukli drenaj hosil qilish texnologiyalari va
texnik vositalarini ishlab chiqish masalalari yetarli darajada o„rganilmagan.
Bu yo‟nalishda uzoq yillar faoliyat olib borgan, Toshkent irrigatsiya va
qishloq xo‟jaligini mexanizasiyalash muhandislari institutining ytuk olimi, tenika
fanlari nomzodi, dotsent S.T.Vafoyev tomonida yaratilgan meliorativ mashinalar,
darsliklar va o‟quv qo‟llanmalar talabalar, magistrlar
shu soha mutaxassislari
uchun: “Melioratsiya mashinalari”, “Qurilish mashinalari”, “Qurilish va
melioratsiya mashinalarini loyihalash asoslari” va ko‟plab shu yo‟nalishda olib
borilgan tadqiqot ishlarida yaqqol ko‟rishimiz mumkin.
Shu jumladan mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan ushbu o‟quv qollanma
Toshkent irrigatsiya va qishloq xo„jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti
Buxoro filialining ilmiy tadqiqot ishlari rejasining I-QX-2017-2-1 «Drenaj-tuynuk
qurish texnika va texnologiyasini joriy etish» (2017-2018) mavzusidagi loyihasi
doirasida bajarilgan ilmiy tadqiqot ishlarining natijalarini ta‟lim jarayonida
qo‟llash maqsadida tayyorlandi.
Ushbu o‟quv qo‟llanmada yerlarning meliorativ holatini yaxshilashda kuzgi
sho‟r yuvishdan oldin tuproqning haydalma qatlimida tuynukli drenaj hosil qilish
va yerlarga chuqur ishlov berishda qo‟llaniladigan meliorativ mashinalar va ushbu
yo‟nalishda olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari yuzasidan tayyorlangan
ma‟lumotlar asosida ishlab chiqildi.
