133
ko`rsatkichlari ham aslida juda yuqori bo`lgan.
SHo`rolar davrida bu masalaga yondoshuv o`zgargan. Mustamlaka
mamlakatlarning serfarzandligi
va bolajonligidan foydalanib, qo`shimcha ishchi
kuchi va resurslarni ko`paytirish maqsadida ko`p bolali oila hukumat tomonidan
qo`llab-quvvatlanadigan bo`lib qoldi. Hattoki, 6 tadan ortiq farzand ko`rgan onaga
“
Qahramon ona
”
nishoni ham berilar edi. Lekin onalikni va bolalikni muhofaza
qilish bo`yicha deyarli hech qanday choralar ko`rilmaganligi
oqibatida, baribir,
onalar o`limi ko`rsatkichi ham, bolalar o`limi ko`rsatkichi ham yuqori bo`lgan.
Faqat bu haqda rasman gapirilmas, statistika o`ta maxfiy edi. YuNISEF tashkiloti
monitoringi natijalariga
e’
tibor bersak, 1989 yildan 2002 yilgacha bo`lgan muddat
oralig’ida
mamlakatimizda olib borilayotgan kuchli ijtimoiy himoya siyosati
tufayli chaqaloqlar o`limi 2,5 barobarga (1000 ta tirik
tug’ilgan
chaqaloq hisobidan
1989 yilda 38,1 va 2002 yilga kelib, 16,7 miqdorga kamaydi, 2005
yilda bu
ko`rsatgich yanada pastladi), onalar o`limi ham qariyb ikki barobardan ziyodga
kamaydi (mos ravishda 100000 tirik
tug’ilgan
bolaga nisbatan 42,8
–
1989 y.; 26,9
–
2002 y.)
24
.
SHuni
ta’kidlash
joizki, zamonaviy oila
a’zolar
i hech nimaga qaramay, oilada
kam sonli (bizda o`rtacha 2-3 ta) bolani tarbiyalashga
bog’liq
ustanovkalarga ega.
Psixologik tadqiqotlar ko`p bolali oila
a’zolarining
psixodiagnostik testlardagi
ko`rsatkichlari boshqalarnikiga nisbatan past ekanligini ko`rsatdi.
Bu ularning
intellektual va ijobiy rivojlanishi ko`rsatkichlariga, ijtimoiy adaptatsiyasi va
salomatligiga ko`proq taalluqlidir. Amerikalik tadqiqotchilar (
R.Zayonts, X.Markus
va boshqalar) ko`p farzandli oilaning salbiy oqibatlariga ko`proq
e’tiborn
i qaratadi,
lekin ularning ko`pgina xulosalari bizning muhitimiz, bola tarbiyalash
an’analarimizga
mos emas. Bizda nekluar oilada ko`p
farzandni tarbiyalash
mushkulligi
to`g’risidagi
tasavvur bor, lekin katta bo`lmagan oila sharoitida 3-4 ta
va undan ortiq bolani tarbiyalashdagi qator ijobiy tajriba va xulosalar ham yo`q
emas.
Nima bo`lganla ham shuni
ta’kidlash
joizki, zamonaviy o`zbek oilalarida ham
24
Социальный мониторинг. –
М.: “Инноченти”, 2004. –
С. 67.
134
reproduktiv ustanovkalar o`zgargan va yoshlar, hattoki, ota-onalar ham katta
oilaning tashvishlarini yaxshi tasavvur etadilar. Oila tarbiyasida umuminsoniy
qadriyatlar
bilan milliy qadriyatlarni
uyg’unlashtirish
oilaning barcha
a’zolari
tarbiyalanganlik darajasini oshirishning muhim omillaridan biridir.
