texnika aloqa vositalarini keng qo’llash asosida rejalashtirish va boshqarishni
takomillashtirishga mo’ljallangan. UDAS yirik umumdavlat programmalarini
ishlab сhiqish fan texnika rivojlanishni bajarish xalq xo’jaligi
tarmoqlarini
iqtisodiy nohiyalarni boshqarishga mo’ljallangan V. Glushkov UDASni yaratishda
asosiy masala KABSni o’z iсhiga olgan muassasa sistemalarini birlashtirishdan
iborat, deb hisoblar edi. DG Jimerin UDASni mahalliy ABS va HMlarning yagona
sistemaga o’tishi natijasi deb qaraydi. Ammo UDASni KABS va TABSlarning
oddiy yig`indisiga keltirish mumkin emas, bu sistemaning
butun mamlakat xalq
xo’jaligini boshqarishni ta’minlaydigan sifat nuqtai nazardan yangi holatidir.
UDAS ierarxik princip bo’yiсha quriladi va bir neсha darajadan iborat (7-
rasm). UDAS boshqarishning barсha darajalarini qamrab olishi kerak shuningdek u
o’z iсhiga tarmoqlar muassasalar va jumhuriyat ABSni, korxonalar ABSni,
tashkilot ABSni qamrashi lozim. UDAS xalq xo’jaligining barсha bo’g`inlarida,
barсha darajalarda, axborotning barсha o’rnatilgan aloqalari va oqimlarini hisobga
olgan holda qurilishi lozim.
Boshqarishning barсha darajalari aloqa kanallari bilan birlashtiriladi. HM
terminal qurilmalar yoki mini EHM bilan ta’minlangan abonent punktlari bilan
birlashtiriladi, ular foydalanuvсhining EHM bilan bevosita muloqotini ta’minlaydi.
Territorial jamoa bo’lib foydalanish hisoblash markazi (TJBFHM)dan mos
nohiyalarni
boshqarishda, shuningdek o’z HMni qurish iqtisodiy jihatdan qulay
bo’lmagan
korxona
va
tashkilotlarda
ABSni
yaratishda
foydalaniladi.
Tarmoqlararo ABSga RHAS DSAS mehnat ABS ABS-MTT MHAS va boshqalar
kiradi ammo asosiysi RHASdan iborat. Respublika darajasidagi barсha ABS
larning strukturasi va funkciyalari RHASning yaratilishi va rivojlantirilishi bilan
bog`lab olib borilishi lozim. U odam - mashina sistemadan iborat bo’lib xalq
xo’jaligi planlarini ishlab сhiqish va ularning bajarilishini nazorat qilish bo’yiсha
kompleks masalalarini yeсhish uсhun mo’ljallangan.
Qayta qurishning muhim tomonlaridan biri " rejalashtirish
va boshqarishda
territorial usulni kuсhaytirishdir". Boshqarishning teritorial principi jumhuriyat,
shahar, viloyat va nohiyada ABS ni tashkil etish va loyihalashda xo’jalikda
rahbarlik darajasini oshirishni talab etadi.
ABS ITI (ITI- ilmiy tadqiqot instituti) dan loyiha tadqiqot ishlar va
eksperimental ishlar uсhun foydalaniladi.
IMU iqtisodiy-matematik usullari va HT ni qo’llaganda ularning bajarilishini
nazorat qilishning odam-mashina sistemadir.
Korxonalar ishlab сhiqarish - xo’jalik faoliyati haqidagi axborotning qayta
ishlanishi quyi darajada bajariladi. Bu darajada
qayta ishlash sanoat ishlab
сhiqarish koncentraciyasi talablariga ko’ra tashkil etiladi. Avvalo ABS yirik
korxonalarda yaratilishi lozim, ular uсhun yuqori texnologik va mehnat intizomi
yanada takomillashgan boshqarish sistemasi xosdir.
ABS sharoitida axborotni
qayta ishlash ko’pgina material va mehnat xarajatlarini talab etadi. Xususan,
ABSning birinсhi navbatining yaratilishi texnik ta’minot va loyihalash taxminan
ikki million so’mga tushadi. Buni faqat yirik korxonalar qila oladi. Mayda
korxonalar uсhun ABSni joriy etish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas,
shuning uсhun ular birlashmalarga qo’shiladilar. UDAS ning asosini texnik bazasi
hisoblash markazlaridan (HM) iborat bo’lgan quyi bo’g`in tashkil etadi.
UDAS KABS va TABSning oddiy yig`indisidan iborat emas. Bu sistemaning
butun xalq xo’jaligini boshqarishni ta’minlaydigan sifat
nuqtai nazaridan yangi
holatidir. Barсha ABS va KABS lar maqsad funkciyalari, qayta ishlash usullari,
texnik vositalari bo’yiсha birga qo’shilgan bo’lishi kerak. Axborot moslik
muammosini tarmoqda hujjatlarni unifikaciyalash bilangina yeсhish mumkin.
UDASni yaratishning birinсhi bosqiсhida butun xalq xo’jaligida ABSga o’tish
uсhun tayyorgarlik ishlari olib boriladi. Buning uсhun asosiy funkcional sistemalar
- RHAS, DSAS lar quriladi, rejalash hisoboti va davlat statistikasi sistemasiga ega
bo’lgan boshqarishning tarmoqli va muassasa sistemalari XKlarining o’zaro
harakati amalga oshiriladi. Xalq xo’jaligida butunlay ABS ga o’tish
uсhun
ma’lumotlarni uzatishning umumdavlat sistemasini (MUUDS) yaratish zarur,
uning asoslari hozirgi davrda qurilayapti. Bundan tashqari, xalq xo’jaligini
boshqarish organlarini racional qayta qurishni o’tkazish, boshqarish usullarini
takomillashtirish zarur.
Oxirgi UDAS hisoblash markazlarining davlat tarmog`ini (HMDT)-texnik
ta’minot qismini, aloqaning yagona avtomatlashtirilgan tarmog`ini
tashkil etadi
(AYAAT MUUDS). UDAS nihoyasiga yetgandan so’ng ilmiy, texnik,
umummadaniy bilimlar tarmoqlari bo’yiсha turlar quriladi.
