7-Rasm. Informatsion, transport va ribosomal RNKlarning tuzilishi.
https://www.google.com/imgres?q=m%20rna%20structure&imgurl=https%3A%2
F%2Fmicrobenotes.com%2Fwp-content%2Fuploads%2F2021%2F10%2FRNA-
DefinitionPropertiesStructurCompositionTypesFunctions.jpeg&imgrefurl=https%3
A%2F%2Fmicrobenotes.com%2Frnaribonucleicacid%2F&docid=EaI7JYQx0ot9P
M&tbnid=PuvYWMDZPqwZxM&vet=12ahUKEwjCubiohq6FAxUwPxAIHQkQ
B6wQM3oECDUQAA..i&w=750&h=393&hcb=2&ved=2ahUKEwjCubiohq6FAx
UwPxAIHQkQB6wQM3oECDUQAA
Oqsillar tuzilishi va funksiyalari.
Shved olimi I.Ya.Berselius 1938-yilda azot saqlovchi
organik birikmalarni
o‘simlik va hayvon to‘qimalaridan ajratib olib, uni proteinlar deb nomlagan (grekcha
protos - birlamchi, muhim demakdir). Oqsil inson organizmi massasining 25%
gacha, quritilgandan keyin esa 45-50% ni tashkil qiladi. Oqsillarning turli a’zo va
to‘qimalardagi miqdori turlicha bo‘ladi. Oqsil inson va hayvon organizmlarida
quyidagi vazifalarni bajaradi:
1.Strukturali funksiya - barcha to‘qimalar, hujayralar va organoidlar oqsildan tashkil
topgan. Bu yerda fibrillar oqsillar (kollagen, keratin, elastin va boshqalar) muhim
vazifani bajaradi.
2.Katalitik funksiya - organizmdagi biokatalizatorlar - fermentlar oqsil tabiatiga ega
va barcha biokimyoviy reaksiya sodir bo‘lishini
boshqaradilar, ya’ni reaksiyalar
tezligini ma’lum tartibda borishiga va boshqarilishiga imkon beradi.
3.Energetik funksiya - oqsillar oshqozon ichak traktida parchalanib,
oddiy
aminokislotalar shaklida so‘riladi. Aminokislotalarning ma’lum qismi oksidlanib
energiya hosil qiladi.
4.Transport vazifasi. Oqsillar suvda, qonda yaxshi eriydigan
xususiyatga ega va
suvda, qonda erimaydigan moddalar bilan kompleks hosil qilib ularning
eruvchanligini, tashilishini ta’minlaydi. Masalan: qon plazmasi oqsili albumin yog‘
kislotalar, lipidlar, boshqa oqsillar temir, mis, vitamin, gormonlarni nishon a’zolarga
tashiydi.
5.Qisqaruv funksiyasi - mushak oqsillari tarkibiga kiruvchi aktin, miozin,
troponinlar qisqaruv qobiliyatiga ega. Bu oqsillar muskullar tarkibiga kirib mexanik
ish bajarishda qatnashadi. Qisqarish funksiyasi sitoskelet
oqsillariga ham xosdir,
ular hujayra hayot faoliyati jarayonlarini (mitoz jarayonida, xromosomalar
ajralishida) ta’minlaydi.
6.Himoya funksiyasi. Organizmga
tushgan begona oqsillar, viruslar, bakteriyalar
toksinlari antigenlar deb hisoblanadi va ularga qarshi
himoya oqsillar-antitelolar
hosil bo‘lib antigenlar bilan birikib zararsizlantiradi. Qon plazmasidagi fibrinogen
va trombin oqsillari qon ivishida ishtirok etib, organizmni turli jarohatlanish sodir
bo‘lganda, qon yo‘qotishdan saqlaydi.
7.Tayanch vazifasini bajaradi. Teri, suyak, tirnoq, soch, pay, tog‘ay oqsillardan
tashkil topgan bo‘lib, inson tanasida tayanch vazifasini bajaradi.
8.Boshqaruv vazifasi. Ba’zi boshqaruv moddalar - gormonlar oqsil tabiatiga ega.
Masalan, insulin gormoni, yuqori biologik aktiv modda bo‘lib, modda almashinuvini
boshqaruvida ishtirok etadi.
9.Irsiy vazifasi. Irsiy axborotni saqlovchi xromosomalar murakkab oqsillar
nukleoproteidlardan iborat.
8-Rasm. Oqsillar va ularning tuzilishi.
https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fcheminfo.uz%2Fwp-
content%2Fuploads%2F2023%2F01%2FIMG_20230104_191008_728.jpg&tbnid
=UjP1Nnp4ZHW4CM&vet=10CAIQxiAoAGoXChMI2P6qpYiuhQMVAAAAAB
0AAAAAEBI..i&imgrefurl=https%3A%2F%2Fcheminfo.uz%2Foqsillar-va-
ularningtuzilishi%2F&docid=GO9arviWJAGf1M&w=800&h=322&itg=1&q=oqsi
llar%20tuzilishi&ved=0CAIQxiAoAGoXChMI2P6qpYiuhQMVAAAAAB0AAA
AAEBI
