|
antikodon
deyiladi. Antikodon
mRNKdagi
kodonBog'liq biotexantikodon
deyiladi. Antikodon
mRNKdagi
kodon
ni tanib oladi va sintezlanayotgan oqsil molekulasiga qanday aminokislota
kelib birikishiga javob beradi.
Translyatsiya (oqsil sitezi) mRNK, turli tRNK va boshqa faktorlar yordamida amalga
oshadi.
Ikkita yoki undan ortiq oqsillar kodini saqlovchi nukleotidlar ketma-ketligi
operon
deyiladi.
Hujayrada mRNK va oqsil sintezi qat'iy tartibda bajariladi. Hujayrada bir vaqtning o'zida
ham transkriptsiya, ham translyatsiya jarayonlari sodir bo'lmaydi. Chunki buning uchun
hujayrada etarlicha resurs mavjud emas. Prokariotlar va eukariotlar hujayradagi faqat eng
zaruriy, eng asosiy funktsiyalarni bajarish uchun kerak bo'ladigan mRNKni sintezlaydi.
Aminokislotalarning ATF (adenozintrifosfat) ishtirokida faollanish jarayoni polipeptid
zanjir hosil bo'lishining dastlabki bosqichi hisoblanadi. Faollanish jarayoni fermentlar yordamida
kechadi. Bunda aminoatsiladenilatlar hosil bo'ladi. Keyin aminoatsil-tRNK-sintetaza fermenti
ta'sirida (har bir aminokislota uchun mahsus o'zining fermenti bor) aminokislota faollanadi va
tRNK bilan bog'lanadi. tRNK va aminokislota kompleksi ribosomaga boradi. Ribosomada esa
oqsilning polipeptid zanjiri sintezlanadi. Sintezlangan oqsil ribosomalardan ajraladi.
Ribosomalar esa boshqa yangi oqsil molekulasini sintez qilish uchun yangi tRNK va
aminokislota kompleksini «kutib» turadi. Shunday qilib, ribosomalarning faolligi va yahlitligi
oqsil sintezi uchun juda muhimdir.
Escherichia coli
Escherichia coli bakteriyasi yahshi o'rganilgan organizmlar toifasiga kiradi. Ohirgi 50 yil ichida
ushbu bakteriya haqida juda ko'p ma'lumot yig'ildi. Escherichia coli grammanfiy nopatogen bakteriya
bo'lib, kattaligi 1 mkm. U inson ichagida, suvda va tuproqda uchraydi. Tarkibida
Na
+
, K
+
, Mg
2+
, Sa
2+
,
NH
4
+
, S1
-
, NR0
4
2-
, S0
4
2-
ionlari, mikroelementlar, uglerod manbai (masalan, glyukoza) saqlagan
muhitda oddiy bo'linish yo'li bilan ko'payadi. Shuning uchun
E. coli
ilmiy tadqiqotlarda keng
foydalaniladi.
E. coli aminokislot
alar, tuzlar, vitaminlar, mikroelementlar, uglerod manbai bilan
boyitilgan suyuq ozuqa muhitiga ekilsa, uning ko'payishi uchun 37°C haroratda 22 minut kifoya
qiladi.
81
6-rasm. Prokariot (A) va eukariot (B) hujayraning shematik ko'rinishi.
E. coli aerob (kislorodli) va anaerob (kislorodsiz) sharoitda ham ko'payaveradi. Biroq E. coli yordamida mahsulot olishda asosan
aerob muhitdan foydalaniladi. Boshqa mikroorganizmlar ham huddi shunday – mahsulot olish uchun odatda aerob muhitga ekiladi.
Agar laboratoriyada bakteriyani o'stirishdan maqsad biror bir oqsilni sintez qilish va uni ajratish bo'lsa, kolbaga murakkab suyuq
ozuqa muhiti tayyorlanadi va unga ekiladi. Muhitni kerakli aeratsiya bilan ta'minlash uchun kolba uzluksiz chayqatiladi (bunday
aeratsiya mikroorganizmlar ko'payishi uchun etarli bo'lsada, oqsil sintezi uchun kamlik qilishi mumkin). Temperatura doimiy bo'lishi
uchun esa kolba suv hammomiga solinadi.
Ozuqa muhitida erigan kislorod miqdori oshsa, oqsil sintezi va hujayraning bo'linishi to'htaydi. Bu esa sanoat miqyosida
mikroorganizmlardan foydalanib oqsil ishlab chiqarishda juda muhimdir. Sanoat miqyosida mikroorganizmlardan foydalanib maksimal
darajada oqsil ishlab chiqarish uchun optimal shart-sharoitlar yaratiladi. Buning uchun aeratsiya sistemalari, mahsus fermenterlar
konstruktsiyalari tayyorlanadi.
|
| |
