| Lazerlarning turlari.
Gazli lazerlarning quyidagi turlari mavjud:
- gaz lazerlari;
- yarim o‘tkazgichli lazerlar;
- gazorazryadli lazerlar;
- ionli lazerlar;
-molekular lazerlar;
- elektro ionizatsion lazerlar;
- ximiyaviy lazerlar;
- plazmali lazerlar;
Yuqorida sanab o‘tilgan lazerlardan ayrimlarini ko‘rib chiqaylik.
Qattiq jism lazerlari. Bularda aktiv muxit dielktrik kristall yoki maxsus oyna bo‘ladi. Rubinli lazer shular jumlasiga kiradi.
Rubin xrom ionlar aralashmasi bo‘lgan aluminiy oksididan iborat. Rubinga asoslangan lazer qizil rangli 0,69 mkm to‘lqinlarni nurlantiradi. Kattik jism lazerlarida optik damlash qo‘llaniladi, ayrim hollarda optik damlash manbasi bo‘lib yordamchi lazer olinishi mumkin.
Suyuklik lazerlar. Suyuq lazerlarda aktiv muxit sifatida organik buyoqli suyuqlar yoki noyob elementlarning ionlari bilan aktivlashtirilgan maxsus suyuqliklar ishlatiladi. Turli xil organik bo‘yoqlarni qo‘shib to‘lqin uzunligi 0.3-1.3 mkm bo‘lgan, ya’ni ultrabinafsha nurdan tortib infra qizil nurgacha bo‘lgan kogerent nurlanish hosil qilinadi. Suyuq lazerlarda uziliksiz yoki impulg‘sli optik damlash qo‘llaniladi.
Molekular lazerlarda uglerodning ikki oksidli (SO2-lazer) qo‘proq qo‘llaniladi. U uzliksiz rejimda 10 kVatt bo‘lib FIK si 40% atrofida. Uglerodni ikki oksidiga azot, gelliy va boshqa aralashmalar qo‘shiladi. Damlash uchun yuqori chastotadan foydalaniladi. Lazer nurlanishining to‘lqin uzunligi 10 mkm. Molekular lazerning sxemasi 12-rasmda keltirilgan.
12-rasm. Molekular lazerning tuzilishi.
Tashqi elektr maydoni va ionlashish yordamida damlashni hosil qilib, hamda bosimni orttirish bilan lazer yordamida katta quvvat olinadi. Ionlashgan manba bo‘lib tez elektronlar yoki ultrabinafsha nurlar hizmat qiladi. Bunday lazerga elektrionizatsion lazerlar deyiladi.
^ Yarim o‘tkazgich lazerlari. Yarim o‘tkazgichli lazerlarda kogerent nurlanish o‘tkazuvchanlik zonasining pastki sathidan elektronlarning yuqori valent sathiga o‘tishidan hosil bo‘ladi. Ikki xil yarim o‘tkazgich lazerlari mavjud. Birinchi aralashmasiz plastinkadan iborat bo‘lib, optik damlash 50-100 keV energiyali tez xaydash bilan hosil qilinadi. Yarim o‘tkazgich materiallari bo‘lib ko‘proq GaAS, CdS yoki CdSe olinadi. Elektronlarni xaydash jarayonida yarim o‘tkazgich kuchli qiziydi. Bunda lazerning nurlanishi pasayadi. Shuning uchun bunday lazerlar sovitiladi. Masalan, arsenid galliy lazerlari 80 K gacha sovitiladi.
Elektronlarni xaydash ko‘ndalang yoki bo‘ylama bo‘ladi. Ko‘ndalang optik xaydash asosidagi lazerlarda yarim o‘tkazgich kristallining qarama-qarshi tomoni silliqlangan bo‘ladi. 13-rasmda elektron dastasi yordamida ko‘ndalang damlash ko‘rsatilgan.
13-rasm. Elektron dastasi yordamida ko‘ndalang damlash.
Bo‘ylama optik damlash asosidagi lazerlarda esa tashqi oynalar ishlatiladi. 14-rasmda elektronlar dastasi yordamida bo‘ylama damlash ko‘rsatilgan.
14-rasm. Elektronlar dastasi yordamida bo‘ylama damlash.
|
