8-rasm. n–tur kanalli fototranzistorni ulanish sxemasi.
n-kanal yoritilishi natijasida elektron va teshik jufti generatsiyalanadi.
n kanal va r soha o‘rtasidagi o‘tish teskari kuchlanish ostida bo‘lib, o‘tish maydonida zaryadlarni ajralishi sodir bo‘ladi. Shuning uchun n- kanalda elektronlarni konsentransiyasi ortadi. Bu esa stok tokini ortishiga olib keladi, undan tashqari zatvor zanjirida fototok hosil bo‘lib, Ryu istemolchida kuchlanishini tushishi yuzaga keladi. Natijada kanalning qarshligi kamayadi hamda stok toki ortadi.
Shunday qilib yorug‘lik ta’sirida stok toki boshqariladi.
6. Fototiristorlar
Fototiristorlar to‘rt qatlamli p-n-p-n tizimidan iborat bo‘lib, u yorug‘lik oqimi bilan boshqariladi. 9- rasmda fototiristorlar ulanish sxemasi va VAT ko‘rsatilgan
.
9-rasm. Fototiristorlarning ulanish sxemasi (a) va VAT (b).
Yorug‘lik ta’sirida bazaviy soha R1 da elektron va r-n o‘tishga diffuziyalanadi. Elektronlar teskari kuchlanish ta’sirida bo‘lgan P2 o‘tish sohasiga tushadi va uni qarshiligini kamaytiradi. Natijada P1 va P3 o‘tishga qo‘yilgan kuchlanishni qayta taqsimlanishi yuzaga keladi, P1 va P3 o‘tishlarda injeksiya kuchayadi. P2 o‘tishiga injeksiyalangan zaryad tashuvchilar keladi, uni qarshiligi yanada kamayadi, bu esa qo‘shimcha kuchlanishni taqsimlanishiga olib keladi. P1 va P3 larda zaryad tashuvchilar injeksiyalanashi yanada kuchayib, tok kuchkisimon ko‘rinishda ortadi.
Fototiristorga ta’sir etayotgan yorug‘lik oqimi qancha katta bo‘lsa, fototiristorga ulangan kuchlanishni miqdori shuncha kam bo‘ladi. Bu fototiristorni volt-amper tavsifida yaqqol ko‘rinib turibdi. (8.9 b-rasm). Fototiristor manbaga ulangandan so‘ng unda odatda uncha katta bo‘lmagan kuchlanish bo‘ladi, hamma kuchlanish isteomolchiga tushadi. Ayrim fototiristorning baza qismiga (R1 yoki P1) chiqiqlar qlinadi. Agar shu chiqiqlar orqali emitter o‘tishiga to‘g‘ri kuchlanish berilsa, kirishdagi kuchlanish kamayadi. Yorug‘lik oqimi ta’sirida yuqoridagi kabi ulanish tag‘minlanib turadi.
Fototiristorlar turli xil avtomatik qurilmalarda, kuchlanish va quvvatni kontaksiz o‘lovchi sifatida keng qo‘llaniladi.
|
