52
lozim. Simmetrik sarlavha o‘rtada joylashgan bo‘ladi.
Asimmetrik sarlavha
chapdagi chekka bo‘lim shaklini oladi. Ba’zi kontekstlarda o‘ng tomondagi chekka
bo‘limlar yaxshiroq ko‘rinadi. Ular asosan asosiy sarlavha sifatida beriladi. O‘ng
tomonda berilgan bir qatorli qisqa sarlavhani o‘quvchi o‘tkazib yubormasligi
uchun katta keglda yoki to‘q rangda berilishi lozim.
Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar
1-topshiriq.
Aloqa yo‘ldoshlari nima?
Aloqaning kabelli liniyalarini o‘tkazishning iloji bo‘lmagan yoki buning
uchun yirik mablag’lar talab etiladigan joylarda radioto‘lqinlar
yordamida aloqa
o‘rnatiladi. Buningdek to‘lqinlarning tarqalishi yorug’likning tarqalishiga
o‘xshaydi va bamisoli yorug’lik singari aks etadi. Aloqa yo‘ldoshlarining ishi ham
radioto‘lqinlarning ana shu xossasiga asoslanadi.
“Aks-sado-1”degan birinchi aloqa yo‘ldoshi xuddi sharga o‘xshaydi, U
yupqa alyuminiy tunuka bilan qoplangan. Bu aloqa yo‘ldoshi Yer kurrasi atrofida
2000 kilometrga yaqin balandlikda aylanib yuradi.
Yerdan yuborilgan radioto‘lqinlar uning sirtiga tegib, orqaga qaytadi.Xuddi
shu yo‘ldosh tufayli televizion ko‘rsatuvlarni ilk marta butun dunyo miqyosida olib
ko‘rsatish imkoniyati tug’ildi.
Undan keyin yanada mukammalroq “Tellstar” va “Reldi” aloqa yo‘ldoshlari
uchirildi. Ular Yerdan 5000 kilometrdan ortiqroq balandlikda joylashgan. Bu
yo‘ldoshlar ma’lumotlarni
qabul qiladi,magnit tasmalariga yozib oladi,tasvirni
kuchaytiradi va qayta ishlab tag’in Yerga qaytaradi. Biroq bu yo‘ldoshlarning
53
kamchiligi shundaki, ular
Yer atrofida sekin aylanar edi, shu sababli
radiosingallarni ishonch bilan qabul qilish hududi u qadar katta emas edi.
“Sinkom” va “Saharxez qushcha” deb atalgan navbatdagi aloqa
yo‘ldoshlari ancha takomillashgan edi. Ularning tezligi va aylanish yo‘nalishi Yer
aylanishining tezligi va aylanish yo‘nalishi aniq mos keldi. Xuddi shu sababli bir
vaqtning o‘zida 12 ta teledastur va 6000 telefon gaplashuvlarini yo‘ldoshlar orqali
qabul qilish imkoniyati paydo bo‘ldi. Hyozirgi paytda Yer atrofidagi orbitalarda
turli mamlakatlar tomonidan uchirilgan o‘ndan ortiq aloqa yo‘ldoshlari
ishlab
turibdi.
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar
1. Matnni o‘qing. Matndan ilmiy uslubga doir atamalarni ko‘chirib
yozing.
2. Matndagi fikrlarga o‘z munosabatingizni bildirib mazmunini
so‘zlab bering.
