47
Beruniy ona tilidan tashqari yana bir qancha tillarni: arab, sug`diy, fors,
suryoniy, yunon va qadimgi yaxudiy tillarini, keyinchalik Hindistonda sanskrit
tilini o`rganadi.
U 22 yoshida vatanini tashlab chiqib ketishga majbur bo`ldi va bir qancha vaqt
Kaspiy dengizining janubi-sharqiy sohilidagiJurjon shahrida muhojirlikda
yashadi. So`ng
qadimgi Ray shahriga bordi, 998 yildan keyin yana Jurjonga
keldi va bu еrda o`zining ikkinchi ustozi tabib, astronom, faylasuf Abu Sahl Iso
al-Masihiy bilan tanishib, undan ta`lim oldi. Beruniy “Osor al-boqiya an
alqurun al-xoliya” (“Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”) asarini Jurjonda
muhojirlik davrida yoza boshlagan va 1000 yilda tamomlagan. “Osor al-boqiya”
Beruniyga
juda katta shuhrat keltirdi, uni fanning hamma sohasiga qiziquvchi
buyuk olim ekanini ko`rsatdi. Bundan tashqari Beruniy Jurjonda
astronomiya,
netrologiya tarixiga oid 10 dan ortiq asar yozdi.
O`rta asrning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad ak-
Beruniy zamonasining qator fanlari: astronomiya, fizika, matematika,
geodeziya, mineralogiya, geologiya, tarix kabilarni chuqur o`rgandi. U
Xorazmning qadimgi poytaxti Kot shahrida tug`ildi va
yoshligidanoq ilm-fanga
qiziqishi orta bordi. Beruniy keyinchalik mashhur olim Abu Nasr Mansur ibn
Iroq ko`lida ta`lim oldi. Ibn Iroq astronomiya,geometriya,matematikaga oid bir
qancha asarlar yozib, shulardan 12 tasini Beruniyga bag`ishlaydi.
Beruniy shoh Mahmud G`aznaviy II ning eng yaqin maslahatchisi sifatida
mamlakatning siyosiy ishlarida ham faol qatnashdi.
Beruniy o`z asarlari ro`yxatini tuzgandan keyin
yana ikkita muhim kitobini
yozgan. Bulardan biri “Mineralogiya”dir. Bu risola o`z ma`nosi uchun
Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq, hatto Ovro`pada ham mineralogiya sohasida
eng yaxshi, tengi yo`q asar hisoblanadi. Beruniyning oxirgi asari – “Dorivor
48
o`simliklar haqida kitob”ining qo`lyozmasi XX asrning 30-yillarida Turkiyada
topildi.Asar “Saydona” nomi bilan mashhur, unda Beruniy Sharq,
ayniqsa
Markaziy Osiyoda o`sadigan dorivor o`simliklarning to`la tavsifini beradi.
Xorazmning Mahmud G`aznaviy tomonidan bosib olinishi Beruniy hayotini
xavf ostiga qo`ydi. U Xorazmshoh saroyidagi barcha olimlar bilan birga
G`azna shahriga asr qilib olib ketiladi. Beruniyning 1017 – 1048 yillarda
G`aznada kechirgan hayoti, bir tomondan nihoyat og`ir kechgan bo`lsa,
ikkinchi tomondan, uning ilmiy faoliyati uchun eng mahsuldor davr bo`ldi.
Beruniyning “Xorazmning mashhur kishilari” asari ham shu davrda
yaratilgan. Uning muhim astronomic-geografik asari “Tahdid nihoyot al-
amoniya li tasxidi masofat al-masokin” (“Turar joylar orasidagi masofani
tekshirish uchun joylarning oxirgi chegaralarini aniqlash” – “Geodeziya”)
1025 yilda yozib tugatilgan.
