• 4. Matnda hamma narsa o‘zaro bog’langan, hattoki
  • Katta va murakkab matnlar ichida tarkibidagi komponentlarini ajratib




    Download 7,1 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet22/150
    Sana09.10.2024
    Hajmi7,1 Mb.
    #274172
    1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   150
    Bog'liq
    Akademik yozuv o\'quv qo\'llanma

    3. Katta va murakkab matnlar ichida tarkibidagi komponentlarini ajratib 
    ko‘rsatish mumkin 
    – murakkab sintaktik butunlik (katta matnda boblar
    paragraflar va b.). Bu matnda mikromatnni ochib beruvchi bir guruh gaplar bo‘lib, 
    boshlanish, fikrlar rivoji va xotimalarga ega bo‘ladi. Bir murakkab sintaktik 
    butunlik doirasida har bir keyingi gap avvalgi gapdan kelib chiqqan savolga javob 
    beradi. Keyingi gapga savol berib bo‘lmaslik murakkab sintaktik butunlik 
    tugaganini anglatadi. 
     4. Matnda hamma narsa o‘zaro bog’langan,
    hattoki
     
    murakkab sintaktik 
    butunlik va undagi alohida gaplar ham. Jumlalararo aloqaning turli vositalari 
    mavjud. Asosiylarini sanab o‘tamiz: 

    predmetli aloqa
    (matndagi alohida qismlar insonlar ismi, predmetlarning 
    nomi bilan birlashadi); 

    vaqtli aloqa
    (matnda yagona vaqt makoni mavjudligi). Vaqtdagi birgalik 
    grammatik va leksik ifodalanadi: 
    1961yilda, avval-keyin; ertalab–kechqurun 
    va b.
    . vaqtning grammatik birligiga alohida e’tibor bering. Vaqtni 
    almashtirish doim o‘rinli bo‘lishi kerak. Maktabdagi insholarda eng ko‘p 
    uchraydigan xatolik hozirgi zamondan o‘tgan zamonga asossiz o‘tib 
    ketishdir: 
    Kecha birinchi kanal bo‘yicha mening sevimli filmom «Krepkiy 
    oreshek» namoyish qilindi. Men uni yеttinchi marta ko‘rmoqdaman


    makonli aloqa
    (
    shahrimizda,u yеrda,bu yеrda
    va b
    .); 

    so‘zlar tartibi

    Yozma hikoya matnida gaplar, odatda, mavzudan, xabar predmetidan, biron-
    bir tanish narsadan (avvalgi hikoyadan) yoki mazmun jihatidan kamroq 
    ahamiyatga ega narsadan boshlanadi. Gap yakunida, odatda, gap yangi, ushbu 
    kontekst va vaziyatda ahamiyatliroq bo‘lgan axborot beriladi. Tanish va yangi, 
    kamroq va ko‘proqqa bo‘lish butun matnga bog’liq. Eng keng tarqalgan so‘zlar 
    tartibi. Yangi, ahamiyatli va avvalgi gapni oxirida kelgan axborot keyingi gapda 


    46 
    tanish, kamroq ahamiyatga ega bo‘lib qoladi va shuning uchun boshiga ko‘chib 
    o‘tadi.
    Fikr bildirish orqali berilgan axborot tushunarli bo‘lishi uchun gap ikki 
    qismdan iborat bo‘lishi kerak. Birinchi qism «berilgan» deb ataladi; u tanish 
    dalillarni o‘z ichiga oladi va odatda gapning boshida keladi. Ikkinchi qism 
    «yangi» deb ataladi, tanish bo‘lmagan axborotdan iborat bo‘ladi. «Yangi» 
    keyingi gapda «berilgan» bo‘lib qoladi, undan keyin navbatdagi «yangi» keladi. 

    Download 7,1 Mb.
    1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   150




    Download 7,1 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Katta va murakkab matnlar ichida tarkibidagi komponentlarini ajratib

    Download 7,1 Mb.
    Pdf ko'rish