> yoshlar harakatiga qo‘shilmoq, vaqt
topolmaslik, o‘qituvchi bo‘lib ishlamoq, harorat pasayishi oqibatida, xushxabar
eshitganidan keyin.
54
4-topshiriq.
Jahon ozon qatlami himoyaga muhtoj
Atmosferaning
ozon
qatlami
quyoshning
ultrabinafsha
nurlarini
ushlab qoladigan qalqon hisoblanadi.
Afsuski,
sayyoramizda
tabiiy
muvozanat buzilishi natijasida ozon
qatlamining yеmirilishi bilan bogʻliq
ekologik xavf paydo boʻldi. Bu esa
kelajakda iqlimning bashorat qilib boʻlmaydigan oʻzgarishlariga, yaʼni inson
organizmi immun
tizimining zaiflashishiga,
onkologik
kasalliklar sonining
oshishiga, oʻsimliklarning sekin oʻsishiga olib kelishi mumkin.
Olimlarning tadqiqotlariga koʻra, ozon qatlamining yеmirilishiga sovitish
texnikalari, yongʻin oʻchirish
vositalari, tarkibida galogenlar (xlor, ftor va brom)
boʻlgan kimyoviy moddalarning sanoat va qurilish sohasida keng qoʻllanilishi
asosiy sabab sanaladi. Ekologik xavfning oldini olish maqsadida 1985-yilda
dunyoning 147 mamlakati ishtirokida Ozon qatlamini muhofaza qilish toʻgʻrisidagi
Vena konvensiyasi qabul qilindi. Oradan ikki yil oʻtgach, 1987-yilning 16-
sentyabrida ozon qatlamini yеmiruvchi moddalar boʻyicha Monreal protokoli
imzolandi. Shu kundan eʼtiboran ushbu sana ozon qatlamini himoya qilish xalqaro
kuni sifatida nishonlanadi.
Ozon — (yunonchadan ozon – anqiydigan) ozon molekulalari (O
3
) dan hosil
boʻlgan, har biri kislorodning uchta atomlaridan iborat gaz. Garchi, hozirda
atmosfera havosidagi ozon juda oz qismni tashkil etsa – da, uning ahamiyati
benihoya kattadir. U oqsil va nukleinli kislotalarni yеmiruvchi qatʼiy ultrabinafsha
nurlanishni ushlab qoladi. Taʼkidlash lozimki, stratosfera ozoni – ob- havoning
qisqa muddatli va lokal oʻzgarishlarini belgilaydigan muhim iqlimiy omildir.
Quyosh nurlanishini yuta turib va energiyani
boshqa gazlarga uzata turib, ozon
stratosferani isitadi va bu bilan butun atmosferada sayyoraviy issiqlik va sirkulyar
jarayonlarning xususiyatlarini tartibga soladi. Ozonning oʻzgaruvchan molekulalari
55
tabiiy sharoitlarda, jonli va jonsiz tabiatning turli omillari taʼsirida hosil boʻladi va
parchalanadi, uzoq tadrijiy rivojlanish davomida ushbu jarayon birmuncha dinamik
muvozanatga keldi.
Ozon qatlamini olimlar “biologik qalqon” deb ham ataydilar.Taassufki, bu
qalqonning yеmirilishiga inson omili katta rol oʻynayapti. Kosmik parvozlar,
reaktiv samolyotlar parvozi, avtomobillar va boshqa manbalardan chiqayotgan
gazlar, ayniqsa, sovitish tizimlaridagi freon gazi bu qatlam holatiga aks taʼsir
koʻrsatmoqda. Keyingi yillarda yurtimiz aholisi, ayniqsa, yoshlarga ekologik bilim
berish borasida koʻpgina ijobiy ishlar qilinmoqda. Oʻrta va oliy oʻquv
yurtlarida
talabalarga ekologiya fani boʻyicha bilim berilmoqda. Bundan tashqari, gazeta va
jurnallar,
radio
televizorlar
orqali
ekologiyaning
dolzarb
masalalariga
oid, maqolalar berilyapti, koʻrsatuvlar uyushtirilyapti. Shunga qaramay, biz yosh
avlodga qoniqarli darajada ekologik tarbiya beryapmiz deb ayta olmaymiz.
Xususan, soha uchun kadrlar tayyorlash borasida qilinadigan ishlar koʻp. Toʻgʻri,
mustaqillik sharofati bilan mahalliy olimlar, soha mutaxassislari yangi darsliklar,
oʻquv qoʻllanmalari yaratishdi. Bu darsliklarda respublikamiz
iqlimiy sharoitlari,
unda mavjud oʻsimliklar va hayvonot dunyosi, uchrab turgan ekologik muammolar
oʻz aksini topgan. Ular yoshlarga ekologik tarbiya berishda yaqindan koʻmakchi
boʻlishi mumkin.
Mutaxassislar
malakasini
oshirish
borasida
esa
ayrim
xorijiy
mamlakatlarning tajribalarini namuna tariqasida oʻrgansak foydadan xoli emas.
Masalan,Germaniyadagi tabiati goʻzal maskanlarda maxsus ekologik tarbiya berish
joylari tashkil etilgan. Ularda yoz oylarida mutaxassis oʻqituvchilar ekologiya
boʻyicha
oʻz
malakalarini
oshiradilar,
maktabga
qaytgach
,olgan
56
bilimlarini,tajribalarini amalda qoʻllaydilar. Zero, bolalarni tabiatga mehr-
muhabbat ruhida tarbiyalash shunchaki bir ermak uchun qilinadigan ish emas. Bu
davlat
ahamiyatiga
ega dolzarb masaladir.
Biz
sogʻlom,
mehnatsevar,
dunyoqarashi keng yoshlarni tarbiyalab, voyaga yеtkazsakgina kelajagimiz nurli
boʻladi. Shu oʻrinda
respublikamiz, jumladan, Buxoro viloyatida ham atmosfera
havosini muhofaza qilish sohasida bir talay ishlar amalga oshirilganini
taʼkidlamoqchimiz. Viloyat hududidagi bir qancha korxona va tashkilotlarga
zamonaviy usuldagi chang-gaz tozalash qurilmalari oʻrnatildi.
Shuningdek,
"Toza havo" tadbiri doirasida 20 mingdan ortiq avtotransport vositasi koʻrikdan
oʻtkazildi. 1200ta avtotransport vositasi meʼyoridan oshiq CO
2
ajratayotganligi
aniqlandi va joyida sozlandi. Natijada atmosfera havosiga 1.1 tonna zararli
tashlanmalar chiqishi oldi olindi. Bu tadbir doimiy tarzda oʻtkazilmoqda.
Atmosfera havosini musaffoligini saqlash uchun, avvalambor, barcha insonlarga
ekologik taʼlim-tarbiya berilishini yoʻlga qoʻyish, korxonalarda ekologik jihatdan
sogʻlom texnologiya yaratish, transport vositalarining
chiqindisiz ishlashini
taʼminlash, oyida bir marotaba boʻlsa-da, “avtomobilsiz kunni” tashkil qilish,
sovitish texnikalari va yongʻin oʻchirish vositalaridan havoga chiqariladigan
galogenlarni atmosferani yaʼni ozon qatlamini siyraklashmasligiga olib
kelmaydigan elementlar bilan almashtirish chora- tadbirlarini koʻrish, shahar va
qishloq koʻchalarida, korxonalar atroflarida yashil iqtisodiyotni yaʼni
koʻkalamzorlashtirishni yana-da kuchaytirish lozim.
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.
1.Matnni o‘qing va undagi termin hamda iboralarni izohlang.
2. Matnga reja tuzing va tuzgan rejangiz asosida mazmunini so‘zlab
bering.
3. Matn sxemasini tuzing:
bosh axborot
ikkinchi darajali axborot
