|
Gen (
dr.-grech.
γένος avlod) — tirik organizmlarning strukturaviy va funksional irsiy
birligi.
GenBog'liq O.N. Imomov. Genetika va genomika asoslari asosiy texnologik jarayon va qurilmalarGen (
dr.-grech.
γένος avlod) — tirik organizmlarning strukturaviy va funksional irsiy
birligi.
Gen DNKning shunday uchastkasiki, unda ma’lum bir polipeptid yoki fuknsional RNK
ketma-ketligi berilgan.
Genlar (aniqroq, genlar
alleli
) organizmlarning ko‘payishida ajdoddan avlodga o‘tadigan
irsiy belgilarni belgilaydi. Ba’zi organizmlar orasida, asosan bir hujayralilarda, ko‘payish bilan
bog‘liq bo‘lmagan holda genlarning
gorizontal o‘tishi
uchrab turadi.
Gen – irsiy axborot birligi bo‘lib, genom yoki xromosomada ma’lum o‘rinni egallagan va
organizmda ma’lum funksiyani nazorat qiladi.
Genning klassik belgilanishi: bitta gen – bitta belgi.
SHunday qilib, gen tushunchasi faqat DNKni kodlanuvchi uchastkasi bilan
cheklanmaydi, balki o‘z ichiga regulyator ketma-ketligini olgan keng miqyosdagi konsepsiyani
qamrab olgandir.
Genomning o‘lchamini (DNK uchastkalarining uzunligini) odatda ming (yoki million)
juft nukleotidlarda hamda
morganidlarda
ko‘rsatishadi. Keyingi usul genlarni ulanishini taxlil
qilishga asoslangan: genlar orasidagi masofa 1
santimorganid
(0,01 morganid) bo‘lganda ular
o‘rtasidagi
krossingover
ehtimolligi meyozda 1%ga teng bo‘ladi.
Tirik oragnizmlarning genomlari – viruslardan to hayvonlargacha – o‘lchami bo‘yicha 6
darajaga farq qiladi: bir necha ming juft asosdan bir necha milliard juft asosgacha.
Genlarning soni bo‘yicha diapazon ancha qiska: oddiy viruslarda 2-3 gendan va ba’zi bir
hayvonlarda 40 ming gengacha bo‘ladi.
Genomning o‘lchami va genlarning miqdoriga qarab genomlar 2ta sinfga bo‘linadi. 1)
katta bo‘lmagan kompakt genomlar, ular odatda 10 million juft asosdan ko‘p bo‘lmaydi. 2) katta
o‘lchamdagi genomlar, ularning tarkibi 100 million juft asosdan ko‘p bo‘ladi.
Genomikaning 5ta bo‘limi mavjud: 1) Strukturaviy genomika, 2) Funksional genomika,
3) Solishtirma genomika, 4) Evolyusion genomika va 5) Tibbiyot genomikasi.
18
Различные состояния генома
Одам геномини тўлиқ ўқиб чиқиш учун
қанча маблағ керак?
Йиллар
пул миқдори
1988 3 млрд $
2001 200’000’000 $
2004 20’000’000 $
2005
1’000’000 $
2008
100’000 $
2013
1’000 $
2015 600 $
|
| |
