Gruntlarning granulometrik tarkibi bo’yicha klassifikastiyasi.
6.3-jadval.
Gruntlarning nomi
Frakstiyalar miqdori %.
gil
<0,002 mm
chang
0,05-0,002 mm
qum
2-0,05 mm
Gil tuproq
Og’ir
Yengil
60 ko’p
60-30
-
-
Qumloq tuproq (suglinok)
Og’ir
O’rtacha
Yengil
30-20
20-15
15-10
qumga nisbatan
ko’p
-
Qumlok tuproq (supes)
Og’ir
Yengil
10-5
5-3
qumga nisbatan
ko’p
-
Qum
3 kam
-
Changga
nisbatan ko’p
Tarkibidagi gil frakstiyasining mikdori 3% dan kam bo’lgan jinslar qum va
chaqiq gruntlar deyiladi.
61
6.2.2. Gruntlarning fizik va mexanik xossalari.
Gruntlarning fizik xossalariga ularning mineral qismlarining zichligi, g’ovakligi,
plastikligi, ko’pchishi va ivishi kiradi.
1. Gruntlar mineral qismining zichligi 1 sm
3
hajmdagi jins massasiga teng
1
1
/ v
q
М
=
γ
; g/sm
3
.
q
1
- mineral qismi massasi, g; V
1
–hajmi, sm
3
Masalan: qum-
М
γ
=2,63-2,65 g/sm
3
supes -
М
γ
=2,65-2,67 g/sm
3
suglinok -
М
γ
=2,67-2,69 g/sm
3
gil -
М
γ
=2,69-2,71 g/sm
3
2. Gruntlarning zichligi 2 xil ko’rinishda bo’ladi:
Tabiiy namlikdagi zichligi –tabiiy nam holatdagi 1 sm
3
hajmdagi massaga teng.
2
1
2
1
V
V
q
q
Т
+
+
=
δ
g/sm
3
Skletli zichligi –gruntlarning 105-110
0
S temperaturada quritilgandan keyingi
massasi.
W
Т
ск
⋅
+
=
01
,
0
1
δ
δ
; g/sm
3
3. G’ovaklik deb olingan hajmdagi grunt orasidagi umumiy bo’shliqqa aytiladi:
100
1
⋅
−
=
−
=
М
ск
М
М
ск
n
γ
δ
γ
γ
δ
; %.
G’ovakli koeffistienti:
n
n
−
=
1
ε
;
ск
ск
M
δ
δ
γ
ε
−
=
4. Plastiklik. Gruntlarning xamir kabi yumshoq bo’lib, tashqi kuch ta’sirida har
xil shaklga kira olishi va kuch ta’siri yo’qolgach bu shaklni saqlab qolish xossasi
ularning plastikligi deb ataladi. Gruntlarning bu xossasi gil miqdori ko’p bo’lgan
jinslarda uchraydi.
Plastiklik uning quyidagi ko’rsatkichlari bilan baholanadi;
a) Plastiklikning quyi chegarasi –W
P
– gruntning qattiq holatdan plastik holatga
o’tishdagi namligi.
b) Plastiklikning yuqori chegarasi -W
T
– gruntning plastik holatdan oquvchan holatga
o’tishdagi namligi.
v) Plastiklik son: J=W
t
-W
P
;
Gruntalarning plastikligi, ularning nomini aniqlashga yordam beradi
agar J
n
>17 bo’lsa u gil bo’ladi
J
n
=17-7 –"- suglinok
J
n
= 7-1 –"- supes
J
n
<1 –"- qum
62
5. Gil gruntlarining mexanik xossalari siqilish va surilishga qarshiligidir. Bu ikki
parametr gruntning namligiga, g’ovakligiga va zarralar orasidagi bog’lanishlarga
bog`liqdir.
Gruntlarning siqilishi –deb ularning hajmini tashqi kuch ta’sirida kamayishiga
aytiladi.
Gil gruntlarning siqilish darajasini g’ovakligi va g’ovaklik koeffistienti orqali
ifodalash mumkin. Siqilish darajasi quyidagi ko’rsatkichlar orqali ifodalanadi va
baholanadi.
a) Siqilish koeffistienti –"
a
r" – gruntlarning siqilish qiymati.
Р
Р
Р
ар
∆
∆
=
−
−
=
ε
ε
ε
1
2
2
1
; MPa
Siqilish koeffistientining miqdoriga qarab gilli gruntlar uch turga bo’linadi:
1. Ko’p siqiladigan ar>0.01 MPa
-1
2. O’rtacha aniqlanadigan ar=0,01-0,0005 MPa
-1
3. Oz siqiladigan ar<0,0005 MPa
-1
b) Umumiy deformastiyalanish moduli "Eo" – bu gil gruntlarning tashqi kuch ta’sirida
siqilishi, ya’ni deformastiyalanishidir
);
1
2
1
(
)
1
(
2
0
0
µ
µ
ε
−
−
+
=
ар
Е
MPa
ar –R kuch ta’siridan siqilayotgan gruntning umumiy siqilish koeffistienti.
0
ε
-gruntning boshlang’ich g’ovaklik koeffistienti.
µ
-gruntning tashqi kuch ta’sirida yon tomonga kengayish koeffistienti yoki Puasson
koeffistienti.
Shag’al va graviy -
µ
=0,27
Qum va supes -
µ
=0,30
Suglenok -
µ
=0,35
Gil -
µ
=0,42
Gruntlarning surilishga qarshiligi. Gruntlar tashqi kuch ta’siridan siqilganda
urinma kuchlanish yuzaga keladi va zarralar xarakatga kelib o’zaro surilishi mumkin.
Bunda zarralar orasidagi siljituvchi kuchga qarshi kuch, ishqalanish kuchi yuzaga
keladi.
Surilishga qarshilik quyidagi formula orqali ifodalanadi (6.6-rasm).
6.6-rasm.
Qum grunti
ϕ
τ
tg
P
H
⋅
=
; MPa
Gil gurunti
;
C
tg
P
H
+
⋅
=
ϕ
τ
MPa
63
R
H
–namunaga ta’sir etgan normal-vertikal kuch.
ϕ
- ichki shakllanish burchagi
τ
- surilishga qarshiligi
S- gil gruntlarda ishqalanish kuchi-zarralar orasidagi bog’lanish kuchi.
|
