4. Olmasova M.H., Kamolov J., Toshmuhamedov F. Fizika. Elektr, optika, atom va yadro fizikasi, T., „O‘qituvchi“, 1985.1975. 7. Putilov K.A. Fizika kursi, 2- qism, T., „O‘qituvchi“, 1971. |
Egilish bilan buralishning Birgalikdagi ta`siri
|
| bet | 5/5 | | Sana | 25.10.2022 | | Hajmi | 38.74 Kb. | | #28081 |
Bog'liq Guruh talabasi murakkab qarshilik. Egilish bilan buralishning Bi Ikki mulohaza, test, Yarim o’tkazgichlar haqida umumiy ma’lumot Yarim o’tkazgichlarniBu sahifa navigatsiya:
- 4. Olmasova M.H., Kamolov J., Toshmuhamedov F. Fizika. Elektr, optika, atom va yadro fizikasi, T., „O‘qituvchi“, 1985.
- 1975. 7. Putilov K.A. Fizika kursi, 2- qism, T., „O‘qituvchi“, 1971.
Egilish bilan buralishning Birgalikdagi ta`siri
Fikran sterjendan ajratilgan barcha bo‘ylama elementlar bir xil sharoitda
bo‘ladi, unda ko‘ndalang kesimning barcha nuqtalaridagi normal kuchlanishlar bir
xil bo‘lishi shart: s =const shuning uchun ham (2.1) formuladan
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, sterjenga o‘qi bo‘yicha yo‘nalgan cho‘zuvchi
kuch ta’sir etsa, uning uzunligi ortadi ko‘ndalang kesim o‘lchamlari esa qisqaradi
(2.4-chizma). Siqilishda teskarisi ro‘y beradi, ya’ni siqilishda sterjen uzunligi
qisqaradi, ko‘ndalang kesim o‘lchamlari ortadi. Sterjenning dastlabki uzunligi l
ga, deformatsiyadan keyingi uzunligi l1 ga teng bo‘lsin. Sterjen uzunligining
ortishi absolyut bo‘ylama cho‘zilish, kamayishi esa absolyut bo‘ylama qisqarish
deb ataladi va u Dl bilan belgilanib m metrda o‘lchanadi.
Absolyut bo‘ylama cho‘zilish quyidagi formula bilan ifodalanadi:
Sterjen bo‘ylama deformatsiyalanganda, uning ko‘ndalang kesim
o‘lchamlarining o‘zgarishi ro‘y beradi. Cho‘zuvchi kuch ta’sir etsa, sterjen
40
uzunligi ortadi ko‘ndalang kesim o‘lchamlari qisqaradi. Siqilishda teskarisi ro‘y
beradi, ya’ni uzunligi qisqaradi ko‘ndalang kesim o‘lchamlari esa ortadi.
Cho‘zilish va siqilishda sterjen ko‘ndalang kesim o‘lchamlarining o‘zgarishi
ko‘ndalang deformatsiya deb ataladi. Sterjenning dastlabki ko‘ndalang kesim
o‘lchamlarini a va b bilan belgilaymiz. Bu o‘lchamlaridan biri a tomonining
deformatsiyasini qaraymiz, sterjen cho‘zilganda ko‘ndalang a o‘lcham Da ga
qisqaradi, bunga absolyut ko‘ndalang deformatsiya deyiladi, ya’ni
Ko‘ndalang deformatsiya koeffitsienti miqdori qanday chegarada o‘zgarishini
aniqlaymiz. Buning uchun 2.4-chizmadagi sterjenning dastlabki holatidan
tomonlari uzunliklari 1 birlikka teng bo‘lgan elementar kubni fikran ajratib olamiz
(2.6, a-chizma). Sterjen cho‘zilganda qaralayotgan kub o‘lchamlari o‘zgaradi,
ya’ni vertikal yo‘nalishdagi uzunligi e nisbiy cho‘zilish miqdoriga ortadi,
ko‘ndalang kesimning qolgan har bir o‘lchami e ¢ = -me nisbiy siqilish miqdoriga
kamayadi. Natijada kubning balandligi 1+e asos tomonlari 1-me teng bo‘lgan
qiymatlarga erishadi
Elementar kubning dastlabki hajmi V =1 birlikka teng, deformatsiyadan keyin
esa kubning hajmi V¢ = (1+e )(1- me )2 ga teng bo‘ladi. Bu ifodadagi hadlarni
ko‘paytirib ikkinchi tartibli kichik hadlarni e’tiborga olmasak kub hajmining nisbiy
o‘zgarishi quyidagiga teng:
Sterjen cho‘zilganda yuqoridagi tenglikdan (1- 2m) ³ 0 bo‘lgani uchun m £1 2
bo‘lganligi sabab dur.
Hozirgacha o‘rganib chiqqan masalalarimiz statik aniq masalalar edi, ya’ni
noma’lum reaksiya kuchlarini yoki nom’alum zo‘riqish kuchlarini qaralayotgan
masala uchun tuzilgan statik muvozanat tenglamalaridan aniqlagan edik. Lekin
amaliyotda shunday masalalar ko‘p uchraydiki, unda noma’lum reaksiya kuchlarini
yoki noma’lum zo‘riqish kuchlarini qaralayotgan masala uchun tuzilgan statik
muvozanat tenglamalaridan aniqlab bo‘lmaydi. Chunki, qaralayotgan masala
uchun tuzilgan statik muvozanat tenglamalari sonidan noma’lum reaksiya kuchlari
yoki noma’lum zo‘riqish kuchlari soni ko‘p bo‘ladi. Bunday holda qaralayotgan
masala uchun tuzilgan statik muvozanat tenglamalaridan noma’lum reaksiya
kuchlarini yoki noma’lum zo‘riqish kuchlarini aniqlab bo‘lmaydi.
Demak, qaralayotgan masalada hosil bo‘lgan zo‘riqish kuchlarini yoki
sistemada hosil bo‘lgan nom’alum reaksiya kuchlarini faqat statik muvozanat
tenglamalar yordamida aniqlab bo‘lmasa, bunday sistema statik aniqmas sistema
deb ataladi. Shuning uchun ham bunday masalalar statik aniqmas masalalar deb
ataladi.
Qaralayotgan masalada noma’lum reaksiya kuchlari yoki nom’alum zo‘riqish
kuchlari soni tuzilgan statik muvozanat tenglamalar sonidan nechta ko‘p bo‘lsa
masala shuncha marta statik aniqmas bo‘ladi.
Statik aniqmas masalalarni yechish uchun masala necha marta statik noaniq
bo‘lsa shuncha qo‘shimcha tenglama tuzilib noma‘lumlar aniqlanadi. Buning
uchun masalani yechishda uning statik, geometrik va fizik tomonlarini qarash
lozim. Statik aniqmas masalalarni yechish tartibini quyidagi masalalarda ko‘rib
chiqamiz.
Birinchi masala. Ikkala uchi bilan mahkamlangan sterjenga o‘qi bo‘ylab
yo‘nalgan kuchi chap uchidan masofada ta’sir etsin (2.10-chizma).
Sterjenning va oraliqdagi zo‘riqish kuchlari aniqlansin va ularning epyuralari
qurilsin.
Statik aniqmas masalaning amaliyotda juda ham muhim bo‘lgan
xususiyatlaridan birini ko‘rib chiqamiz. Inshootlarni va konstruksiyalarni qurishda
ishlatiladigan elementlarni mutloq aniq o‘lchamda tayyorlashni ta’minlab
bo‘lmaydi. Shuning uchun ham konstruksiya elementlarini tayyorlashda ba‘zi bir
noaniqliklarga yo‘l qo‘yiladi. Bu esa konstruksiya yig‘ilganda elementlari
o‘lchamlarining noaniq tayyorlanishi natijasida agarda unga tashqi kuch
qo‘yilmagan bo‘lsa ham, zo‘riqish kuchlari hosil bo‘ladi. Agar qaralayotgan
konstruksiya statik aniq bo‘lsa, unda zo‘riqish kuchlari hosil bo‘lmaydi. Masalan
2.12-chizmada keltirilgan konstruksiya elementlaridan biri sterjen uzunlik
o‘lchami haqiqiy uzunligiga nisbatan K0K =d ga qisqa qilib yasalgan bo‘lsin.
Xulosa
Amalda ishlatiladigan barcha bino, inshoot va mashinalar konstruksiya
elementlariga qo‘yiladigan asosiy talablar, ularning mustahkamligi, bikirligi va
ustivorligini taminlashdir.
Fanni o‘rganishdan maqsad konstruksiyalar va ularning qismlari
mustahkamligi, bikirligi va ustivorligini ta’minlash usullarini yaratish va
asoslashdan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Trоfimоvа G.I. Kurs fiziki - M.: "Visshаya shkоlа" 1985 y.
2. Mаysоvа А. Prаktikum pо fizikе- M.: Visshаya shkоlа, 1997 y.
3. Gribоv L.А., Proqоfеvа N.M. «Fizikа аsоslаri», M., Gаrdаrikа, 2000.
4. O'lmasova M.H., Kamolov J., Toshmuhamedov F. Fizika. Elektr, optika, atom va yadro fizikasi, T., „O‘qituvchi“, 1985.
5. O‘lmasova M. H., Kamolov J., Lutfullayeva T. Fizika. Mexanika, molekular fizika va issiqlik, T., „O‘qituvchi“, 1997.
6. Savelyev I.V. Umumiy fizika kursi, II tom, T., „O‘qituvchi“,
1975.
7. Putilov K.A. Fizika kursi, 2- qism, T., „O‘qituvchi“, 1971.
|
| |
