54
-rasm.
Mato jgut va arteriyadan qon
ketishini shu jgut bilan to'xtatish
bosqichlari.
6-chizma.
Uolles
( « 9
lar» qoidasi) bo'yicha kuyish
sathini aniqlash.
278
Tana sathi 10-15% kuygan taqdirda, kuyish kasalligi kelib chiqadi. Ushbu
holat 4 xil: I. II, III va IV darajali bo'Iishi taqozo qilinadi. Kuyish nafaqat
kimyoviy moddalar ta'sirida, balki yuqori harorat ber uvchi boshqa omillar
(bug', suv, yorug'lik nurlanishi. yashin) ta'sirida ham namoyon bo'Iishi
mumkin.
Dastlabki tibbiy yordamni ko'rsatish uchun umummaqsadli doridondan
foydalaniladi. Uning tarkibida turli tibbiy anjom (10 ta) bilan birga zarur
dorilar majmuasi keltirilgan (22 ta):
1) og'iz niqob, sun'iy nafas;
2)
demos vositasi, yod yoki spirt - qo'l-tyer ilarini, tibbiy uskunalarni,
jarohatlar atrofini dezinfeksiya qilish;
3)
bintlar va yopishqoq tasma - jarohatlarga bog'liq;
4)
pufak (rezinkali yoki polietilenli), sovuq - lat yeganda yoki ichki a'zolardan
qon oqqanida, ilon va hasharotlar chaqqanida, allyer gik jarayonlarda issiq-
sovuq oldirganda, charchaganda;
5)
gipotyer mik haltacha - mo`zlatish;
6)
rezinkali nokcha - nafas yo'llarini tozalash, ko'zni yuvish;
7)
alfa tasmasi - qon oqishini to'xtatish va o`zoq vaqt mobaynida qon tomirning
bosim ostida bo'lganligida;
8)
maxsus varaqcha - kuygan joylarni qoplash;
9)
maxsus dastro'molcha - koliteks, kuygan tyer ini qoplash, mochevina yer
itmasi bilan - lat yeganda, shishganda, propolyus (asalari yelimi, qo'ng'ir
rangli o'ziga xos hidli, o'tkir mazali, zich yoki yopishqoq mumga o'xshash
narsa) va furagin (baktyer iyalarga qarshi dori - 1% yer itmasi kuygan
joylarga) bilan kuygan yoki hasharotlar chaqqan joyga, kesilganda qon
to'xtatish uchun, qoqilgan va shilib tashlangan jarohat larga - koliteks-gem;
10)
yig'iladigan taxtakach
- bilak, tovon, tizza, tizza-tovon
suyaklari singanida qotirish uchun.
279
Mazkur doridon ichidagi dorilar:
1)
novshadil spirti - hushidan ketganlarni o'ziga keltirish va nafas olishni
rag'batlantirish, taqinchoq dokali yoki paxtali bo'g'irsoqqa novshadil spirti
shimdirilib bir necha marta burun teshiklariga ro'para qilinadi yoki
chakkalarga tezlikda surtiladi. Burun teshiklari yoki ko'zga tushirish man
etiladi.
2)
validol - tugmacha, qobiqcha (kapsula) yoki yer itma holida -asab
charchaganda, yurak sohasida og'riq bo'lganida - bitta donasi yoki 4-5
tomchisini qandga shimdirib til ostiga qo'yib shimiladi.
3)
Valyer iana - arslon quyruqlarining spitrli damlamalari, korvalol.
valoqardin, Zelenin tomchilari - tinchlantiruvchi va kuchsiz uxlatuvchi -
g'azablanganda. uyqusizlikda, nevrozlarda, haddan tashqari qo'zg'olish -
stresslarda, qattiq qo'rqqanda tinchlantirish; 20-25 tomchidan, 1 qoshiq
suvga;
4)
dimedrol, suprastin, tavegil, diazolin tugmacha va mayda zoldirchalar - allyer
gik jarayonlarga qarshi, og'riq qoldiradigan dorilar ta'sirini oshirish uchun;
5)
sanorin, naftizin, giazolin - tomchi holida - tumovda, allyer gik jarayonda
burunga, hasharotlar chaqqanda, jarohat ustiga;
6)
asetilsalitsil kislotasi (aspirin) - bo'g'imlarda og'riqlar bo'lganda, isitma
tushiradi.;
7)
furatsillin - tomoqni chayish uchun bir piyola suvga (qaynatilgan iliq) ikkita
dona tugmachasini yer itiladi;
8)
libeksin, bromgeksin - ko'krak qafasi jarohatlanganda, qovurg'alar singanda,
yo'talni to'xtatish uchun;
9) no-shpa - silliq mushaklarni bo'shashtiruvchi - ichak a'zolarida
og'riq bo'lganida: tugmacha va ampula ko'rinishida;
10)analgin, baralgin - jarohatlar bosh bo'g'imlarda va boshqa og'riqlarda, buyrak
og'rig'ida 1-2 tugmachasi ichiladi;
280
11)tish tomchilari - tiqinchoqqa shimdirilib og'rigan tish teshigiga kiritiladi;
12)bellastezin, besalol - 1 ta tugmachasini qorinda og'riq paydo bo'lganida yoki
me'da-ichak faoliyatlari izdan chiqqanida;
13)senadeksin, fenolftalein (purgen), senade va boshqa surgilar qabziyatlarda
bir tugmachadan yotishdan oldin;
14) sulgin, ftalazol, furazolidon - ich ketganida tugmacha holida;
15) karbolen
(faollashtirilgan
ko'mir),
MKS-mikro-
kristallitsellyo’loza
-
0.5
tugmachasini
qorin
(ichaklarda)
dam
bo'lganida, zaharlangan holatlarda 40 tugmagacha ichiladi;
16)2% osh sodasi (choy sodasi, natriy bikarbonati) - tugmacha yoki kukun
ko'zga fosfororganiq zaharlovchi moddalar (karbofos. dixlorofos, tiofos)
tushganida yuvish uchun hamda hasharotlar chaqqanida so'rish uchun,
faringit va laringit kasalliklarida tomoqni chayish uchun;
17)margansovka - kaliy pcrmanganati - 0,K-0,5% yer itmasi jarohatlarni
yuvish uchun, 0,l-0,01%lisi og'iz va tomoqni chayish va oshqozonni yuvish
uchun, 2-5% lisi yara va kuygan joylarga ishlov berish uchun;
18)5% yodning spirtdagi yer itmasi - tyer i yallig'langanida mayda
yiringchalarga, tirnalganda, mayda yaralarga, jarohatlarning atrofiga ishlov
berish uchun;
19)brilliant yashili - 1 yoki 2% li suv yoki spirtdagi yer itmasi.
mikrojonzotlarga qarshi, yassi yaralarni, kesilgan joyla rni, tirnalganda,
yiringchalarga, tyer i kasalliklarida foydalaniladi.
20)sintomitsin linimenti (suyuq surtma dori) - yoki sintomitsin emulsiyasi
mayda jarohatlar turidagi yiringli yallig'lanishlar, mikrojonzotlar tushgan
kuyish joylari;
21)vodorod pyer oksidi - qon oqishini to'xtatish, dezinfeksiyalash uchun;
281
22)spirt, atir, aroq - yaralarga, jarohatlarga, mikrojonzotlar tushishining
oldini olish, aseptik bog'lovlarni qo'yish, 30 -50 ml dan karaxt holatida yoki
uning oldini olish uchun qo'llaniladi;
Majmuiy shikastlanishlarda dastlabki tibbiy yordamni amalga oshirish
navbati, uning har bir turi va og'irlik darajasiga qarab bajariladi.
Dastlabki tibbiy yordam ko'rsatilgach, shikastlanganlarni, transportlarga
ortish joyiga olib chiqiladi. Shikastlanganlarni olib chiq ish qutqaruv
tuzilmalarining zambilli tizimlari orqali amalga oshiriladi. Shikastlanganlarni
o`zoq masofalarga olib chiqish paytida estafeta «men ber ay, sen ol»
usulidan foydalaniladi.
Inshootlardagi fuqarolar muhofazasi tibbiy xizmati boshlig'i sanitar
guruhlari va shikastlanganlarni transportlarga o'tqazish jarayonini shaxsan
o'zi yoki yuborilgan vaqillari boshqaradi.
Dastlabki tibbiy yordam ko'rsatish guruhi qutqaruv ishlari olib
borilayotgan inshootlar yaqinida bo'lganida, shikastlanganlarni zambillar da
olib chiqiladi, o'zi yuradigan zarar ko'rganlar esa dastlabki tibbiy yordam
ko'rsatish guruhi oldiga o'zi yetib boradi, mabodo, qutqaruv ishlari
bajarilayotgan inshootdan dastlabki tibbiy yordam ko'rsatish guruhigacha
o`zoq masofada bo'lsa u holda shikastlanganlarni ko'chirish masalalari
dastlabki tibbiy yordam ko'rsatish guruhidagi inshootlar tuzilmalarining yetib
kelgan transportlaridan foydalangan holda shikastlanganlarni «o'zidan
boshqaga» hamda dastlabki tibbiy yordam ko'rsatish guruhining o'ziga
tegishli transportlari orqali «boshqadan o'ziga» usullarini amalga oshirish
yo'li bilan hal etiladi.
TANA SHIKASTLANISHLARI
Organizmdagi to'qima va a'zolarga tashqi muhit omillari (fizik. kimyoviy,
biologik va ruhiy ta'sirotlar) dabdurustdan ta'sir o'tqazish i oqibatida o'sha
282
to'qima va a'zolarning anatomiyasi va faoliyatining izdan chiqishi
shikastlanish deyiladi.
Shikastlar kelib chiqishiga ko'ra quyidagi turlarga ajratiladi: 1) mexaniq
shikastlar (ochiq yoki yopiq) (56-rasm);
56-rasm. Suyaklaming yopiq (a) va ochiq (b) sinishi.
2)
fizikaviy shikastlar (yuqori va past harorat, kuyish yoki sovuq urishi, elektr
toki, nurlanish va h.k.);
3)
kimyoviy shikastlar (kislotalar, ishqorlar, zaharalovchi moddalar);
4)
biologik (baktyeriya zaharlari - toksinlari);
5)
ruhiy shikastlar (qo'rqish, tashvishlanish);
6)
jarrohlik shikastlari.
Vaziyatga ko'ra shikastlar 2 xil bo'ladi:
1)
ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lmagan shikastlar;
2)
ishlab chiqarishda bo'lgan shikastlar.
Soniga binoan shikastlar: bitta, bir qancha va bir necha xil bo'Ii shi
mumkin.
283
Odam shikast topganida nafaqat mahalliy, balki tanada umumiy
o'zgarishlar ham kuzatiladi.
Shikastlanishlar ishlab chiqarishdan tashqari, qishloq xo'jaligida, ko'chada,
tabiat qo'ynida, turmushda, jismoniy mashqlarda, ayniqsa bolalarda ham
uchrashi mumkin.
Odamlar shikastlangan paytlarda tibbiy yordam ko'rsatish quyidagi asosiy
tadbirlardan iborat bo'ladi:
1)
voqea sodir bo'lgan joyda dastlabki tibbiy yordamni ko'rsatish;
2)
shikastlanganlarni tegishli shifoxonaga yetkazish;
3)
dastlabki shifokor yordamini ber ish;
4)
malakali va maxsuslashtirilgan tibbiy yordamni amalga oshirish. Dastlabki
tibbiy yordamni ko'rsatish chog'ida quyidagi jihatlarga
e'tibor berish zarur:
1)
shikastning sababiga va uning hayot uchun xavfli bo'lgan holatlariga nuqta
qo'yish;
2)
yo`z ber ishi mumkin bo'lgan asoratning oldini olish;
3) bemorni
davolash
muassasasiga
jo'natish
uchun
imqoniyatlardan kelib chiqib, yaxshi sharoitlarni yaratish.
O'z vaqtida ko'rsatilgan 1-tibbiy yordam shikastlanganning hayotini va
uning mchnat qilish qobiliyatini saqlab qolishda muhim ahamiyat kasb etadi,
to'g'ri ko'rsatilgan yordam asoratlarga o'rin qoldirmaydi.
Har qanday shikastlanishda 1 -tibbiy yordam ko'rsatishdan oldin.
bemorning ahvolini o'rganish zarur. Mabodo, bemorda shikastlanish
oqibatida behushlik, kollaps, shikastlanish karaxti, dabdurustdan kelib
chiqqan kamqonlik va h.k. kuzatilsa, 1 -navbatda ayni holatlarni bartaraf
etishi mumkin bo'lgan tadbirlarni amalga oshirish lozim.
284
Shikastlangan kimsada nafas, yurak ishi izdan chiqqan bo'lsa yoki nafas,
yurak to'xtagan bo'lsa, tezlik bilan jonlantirish muolajalarini amalga oshirish
kerak bo'ladi.
1-TIBBIY YORDAM
Zarb (yumshoq to'qimalar va a'zolarning t yer iga zarar yetkazmay
shikastalanishi) yeyishda, ko'rsatiladigan 1 -yordam quyidagilardan iborat
bo'ladi:
1 ) zarb yegan joy qisib bog'lanib, qimirlatilmasdan, baland ko'tarib qo'yiladi;
2) zarb yegan joyga sovuq haroratli jism qo'yiladi;
3)2-3 kundan keyin isitiladi;
3-4 kundan boshlab sekin-asta (passiv) harakat qilinadi;
5-6 kundan so'ng, faol ha-rakatga o'tiladi;
qon to'planib qolgan bo'lsa, uni shpris yordamida so'rib olinib, o'rniga
antibiotiklar yuboriladi.
Paylar cho'zilganda qilinadigan dastlabki tibbiy
yordamga quyidagi amallar kiradi:
1)
avvaliga bo'g'im qimirla-maydigan holatga keltiriladi;
2)
shikastlangan bo'g'imlar yuqoriga ko'tarib qo'yiladi (oyoqni ko'tariladi,
tinch holatda saqlanadi, qo'l paylari cho'zilganda, qo'l yelkaga osib
qo'yiladi);
3)ba'zan gipsli longet qo'yiladi;
4) shishgan bo'g'im atrofiga 1-kuni mo`z halatachasi qo'yiladi;
5)
2-kundan boshlab, issiqqo'yiladi (kompress, UVCH, issiq vannalar va
uqalash muolaja-lari);
Yelka chiqishida 1 -yordam - chiqqan yelka-qo'lni me'yor holatida bog'lab
qo'yiladi.
Bilak chiqqanida - shikastlangan qo'lni Kramyer shinasi bilan
qimirlamaydigan holatga keltirib, bo'yinga osib qo'yiladi.
285
Boldir suyagining chiqishi - shikastlangan oyoqni Kramyer , Dityer ixs
shinalari bilan taxtakachlanadi.
Pastki jag' chiqqanida, uni solish 57-rasmda keltirilgan.
|
