230
Bz (bi-zet)
1. Fizik va kimyoviy xossalari
Bi-zet fenilglikolatning 3-xinuklidil efiri.
Harbiy shifri: BZ (AKSH). 1955 yili birinchi marta Dj.Bil (AKSH) tomonidan sintez
kilingan va uning toksiklik xususiyatlari L.Abud tomonidan o‘rganib chikilgandan
so‘ng, 1961 yili ximiyaviy kurol sifatida qabul kilingan.
BI-ZET
rangsiz ok kristallik modda, hidi yo‘k. Toza preparatning suyuklanish
harorati 1900S, kaynash harorati 4120S, zichligi 1,8 gg‘sm3, suvda yomon yer iydi.
Jang maydonlarida, ayer ozol sifatida ko‘llaniladi. Havodagi 0,11 gg‘m3
konsenrratsiyasidan bir dakika davomida nafas olinsa, psixoz kelib chikishiga sabab
bo‘ladi. Organizmga ingalyasion yo‘l
bilan tushadi, ba’zan suv va ovkat bilan ham
tushishi mumkin.
Bz (bi-zet) ningta’sir mexanizmi
Bu moddalar organizmga tushganda atropinga xos ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun
markaziy ta’sir ko‘rsatuvchi bo‘lib hisoblanadi, pyer ifyer ik ta’siri kuchsiz
namoyon bo‘ladi.
Laboratoriya hayvonlariga tekshirish uchun yuborilgan
radioaktiv izotoplar va BZ
moddasining maksimal konsentratsiyasi 2,5 daki-adan so‘ng miya strukturasida
kuyidagicha:
ola-bula
jismda
>
katta
yarim
sharlarda>gippokampda
>
gipotalamusda> kichik miyadatarkalishi aniklangan.
Ma’lumki, organizm hayot faoliyatida, anikrog‘i, ko‘zg‘alishlarning bir nyer v
xujayrasidan boshkasiga yoki nyer v oxiridan ijrochi a’zo xujayrasiga o‘tishida
mediatorlarning ahamiyati katta. Atsetilholin mediatori nyer v impulslarini bir
strukturadan ikkinchisiga o‘tkazishda ishtirok etadi.
BZ- zaharlovchi modda organizmga tushganda
miyadagi muskarin sezuvchi
holinoretseptorlarni bog‘lashi natijasida markaziy nyer v sistemasi sinapslarida
atsetilholinning mediatorlik funksiyasi buziladi. Bunda markaziy nyer v sistemasiga
atrofdan keladigan xabarlarni qabul kilish jarayoni buziladi, bu esa organizmda psixik
231
holat paydo bulishiga olib keladi. Bundan tashqari, zaharlovchi moddalar fakat
holinoretseptorlarni
blokada qilib kolmay, miyadagi holinatsetilaza fyer menti
faolligini ham pasaytiradi. Natijada atsetilholin sintezi markaziy nyer v sistemasi
sinapslarida kamayadi, parchalanishi ko‘payib ketadi, buning natijasida miyada
atsetilholin mikdori keskin pasayib ketadi.
