ом
C
C
X
C
Birinchi shohobchaning to’la karshiligi :
;
1
,
7
5
5
)
0
45
2
2
2
1
2
1
1
j
С
e
j
jX
R
Z
Birinchi shohobchadagi tok va kuchlanish orasidagi faza siljishi:
Ikkinchi shoxobchaning to’la karshiligini xisoblanadi:
;
5
10
9
,
15
50
14
,
3
2
2
3
2
2
ом
f
L
X
L
;
2
,
11
5
10
)
(
0
27
2
2
2
2
2
2
2
2
j
С
L
e
j
X
X
j
R
Z
Shu tartibda uchinchi shoxobchadagi karshilikni xisoblanadi:
;
2
,
8
2
8
)
(
0
14
2
2
2
3
3
2
3
3
j
С
L
e
j
X
X
j
R
Z
bu yerda,
;
2
10
37
,
6
314
3
2
3
ом
L
X
L
Berilgan zanjirning paralel kismining ekvivalent qarshiligi hisoblanadi:
;
3
,
19
)
2
5
(
)
8
10
(
2
,
11
1
,
7
)
(
)
(
0
0
0
2
1
21
14
27
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
j
j
j
j
j
экв
e
j
e
e
X
X
J
R
R
e
Z
e
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Zanjirning umumiy q1arshiligi:
;
45
)
1
(
)
(
0
01
arctg
R
jX
arctg
C
51
0
20
1
'
1
1
1
,
10
3
10
)
5
2
(
)
5
,
4
5
(
)
(
)
(
j
ÝÊÂ
ÝÊÂ
ÝÊÂ
ÓÌ
e
j
j
X
X
J
R
R
Z
Z
Z
Bu yerda:
;
5
,
4
94
,
0
8
,
4
21
0
ом
COS
Z
R
экв
экв
;
6
,
1
33
,
0
8
,
4
21
0
ом
SIN
Z
Q
экв
экв
Zanjirning umumiy shoxobchasidagi tok kuchi:
;
8
,
21
1
,
10
220
0
0
0
20
20
0
1
j
j
j
j
ум
j
e
e
e
e
Z
Ue
I
Zanjirning shoxobchalangan kismidagi tok kuchlari:
;
3
,
9
2
,
8
2
,
11
2
,
8
8
,
21
0
0
0
0
0
13
14
27
14
20
3
2
3
1
2
j
j
j
j
j
e
e
e
e
e
Z
Z
Z
I
I
;
6
,
12
2
,
8
2
,
11
2
,
11
8
,
21
0
0
0
0
0
25
14
27
27
20
3
2
2
1
3
j
j
j
j
j
e
e
e
e
e
Z
Z
Z
I
I
Talabalar birinchi marta amaliy mashgulot utkaziladigan maxsus xonalardagi
sharoit bilan tanishtiriladilar va ayni chog`da to’g`ridan-tugri inson xayoti
faoliyatiga va atrof-muhitga ta`sir etmaydigan faoliyat, mehnat xavfsizligi
qoidalari, sog`liqni saqlash va energiyani tejab ishlatish haqida xabardor
qilinadilar. Mehnat xavfsizligi qoidalariga baxtsiz hodisalar va ishlab chiqarish
jarayoniga ta`sir etuvchi holatlarning oldini olish borasidagi xatti-harakatlar
kiradi. Bularga ish o’rnida shaxsiy xavfsizlik, himoya vositalari va
mexanizmlardan to’g`ri foydalanish, yong`inning oldini olish chora-tadbirlari, o’t
o’chiruvchi vositalar
kiradi. Ko’p hollarda mehnat xavfsizligi qoidalari ish bilan
bog`liq ravishda tushuntiriladi. O’quv ustaxonalarida amaliy mashg`ulotlar
o’tkazishda 4 pog`onali usul yoki yo’naltiruvchi matn va loyiha usuli kabi
zamonaviy usullarni qo’llash tavsiya etaladi (8-jadval).
52
8
-
jadval.
Tanlangan usul asosan amaliy qobiliyatlar va ko’nikmalarni o’zlashtirishga
qaratilgan va o’zida bunga taaluqli nazariy bilimlarni mujassam etgan bo’ladi.
Laboratoriya mashgulotlarini o’tkazishda kompyuter texnikasini
kullash uslubi.
An`anaviy o’qitish usulida ―Elektrotexnika‖ fanidan laboratoriya
mashgulotlarni o’tkazilishiga ko’p vaqt ajratiladi. Bu - mutaxassis tayyorlashning juda
muxim
tarkibiy kismidir. U nafaqat talabaning tanlov yunalishi rejasiga muvofik
nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, o’quv materialini o’zlashtirish samarasini
oshirishga, balki muayyan soxada amaliy ko’nikma-larni xosil qilishga ham ko’mak
beradi. Texnologiyalar tez sur`atda rivojlanayotgan bugungi kunda amaliy
mashg`ulotlar uchun laboratoriya va stendlar xar yili takomillashtirishni talab etadi.
Xolbuki, ma`lum bir soxada etarlicha ish ko’nikmalari va tajriba orttirish uchun
amaliy mashg`ulotlarni ko’p marotaba takrorlash zarur. YUkorida aytilganlarni
xisobga olib, yangi tuzum kadrlarini tayyorlashga yordam bera oladigan yangi samarali,
xammabop pedagogik uslubni joriy etish zaruriyati tug`ildi. Buning uchun laboratoriya
stendlari va o’quv ustaxonalaridagi mashg`ulotlar barcha talabalar uchun nafaqat
qiziqarli, balki qulay va oson bo’lishiga erishmok lozim. Mashg`ulotlar o’ziga jalb
eta olishi, barcha ruxiy va didaktik omillarni xisobga olishi, jarayonlarni jo’shkin
tarzda namoyon etishi, mashg`ulotlar o’tkazish va o’qitilayotgan fanni
4 pog`onali usulga asoslangan
faoliyat
Yo’naltiruvchi matn va loyiha
usullariga asoslangan faoliyat
1. Motivatsiya va axborot
2."Namoyish qilish
3. Immitatsiya
4. Mashq qilish
1. Axborot
2. Rejalashtirish
3. Qarorqabul qilish
4. Amalga oshirish
5. Nazoral qilish
6. Baholash
53
o’zlashtirishni, umuman butun o’qitish samarasini oshirishga, egallangan bilimlar
xususida o’ziga - o’zi baxo berish imkonini ta`minlamogi zarur. Aynan shu nuqtai
nazardan kompyuter va zamonaviy axborot texnologiya-larining tadbiq, etilishi
yuqorida ko’rsatilgan vazifalarni maqbul tarzda xal kilish va ―Elektrotexnika‖
fanini an`anaviy o’qitish usulini bir kator kamchiliklarini bartaraf etishga ko’mak
beradi.
Hozirgi kunda KHKda virtual stendlardan muvaffakiyatli foydalanilmokda.
Virtual
laboratoriya
stendi
yoki
o’quv-malaka ustaxonasi talabalarning
‖Elektrotexnika‖ fanidan olgan nazariy bilimlarini mustaxkamlashga, kompyuter
dastur va taxnologiyalari orqali ma`lum yo’nalishda zaruriy ko’nikmalarni xosil
kilishga yordam beradi. Virtual stendlarning o’quv jarayonida kullanilishi an`anaviy
ta`limga kiyoslaganda mutaxassislarni tayyorlash bo’yicha ta`lim jarayonining yanada
yukori sifati ta`minlanadi. Bunga avtomatlashtirilgan o’qituvchi va test
o’tkazuvchi, tizimlar, test topshiriqlari va o’z-o’zini tekshirish uchun savollarni o’z
ichiga olgan ixtisoslashgan o’quv-uslubiy qo’llanmalardan foydalanish, o’quv
jarayonining uslubiy negizini tezkor yangilash xisobiga erishiladi. Bugungi
globallashuv asrida virtual stendlar (laboratoriya ishlari, o’quv ustaxonalari) yaratilishi,
joriy etilishi va takomilpashtirilishi, ertangi kun texnologiyasini bilishni o’tgan
davr ko’rsatishicha, yurtimizda kadrlar tayyorlash milliy dasturining xayotga tadbik
eitilishining boshlanib bo’lgan ikkinchi boskichida oliy ta`lim muassasalari, o’rta
maxsus bilim yurtlarida tanlov yunalishi fanlarini o’qitishning ham an`anaviy, ham
ijodiy usullari kullashni talab etiladi.
―Elektrotexnika‖ fani texnika va texnologiya soxalaridagi fanlar ichida muxim
axamiyatga ega bulganligi uchun uni uzlashtirishda yuqori samarador-likka ega
bo’lgan interaktiv kursni tashkil etishda amaliy-laboratoriya mashg`ulotlarni,
birinchi navbatda laboratoriya ishlarni bajarishda muammolar paydo bo’ladi.
Xozirgi vaqtda, ochiq ta`lim sharoitlarida laboratoriya ishlarining an`anaviy
shakllari
virtual laboratoriyalar va
Internet laboratoriyalar
bilan to’lg`aziladi.
Virtual laboratoriya ishlari fizikaviy eksperimentni imitatsion matematik
modellashtirish texnologiyasidan foydalanishga asoslangan bo’lib, bunda
54
foydalanuvchini modellashtirish muhiti bilan samarali interaktiv o’zaro muloqotiga
erishish uchun virtual, kompyuter grafikasi va animatsiyaning dasturiy-uskunaviy
vositalarini keng jalb qilish amalga oshiriladi. Xozirgi vaqtda, ochiq ta`lim
sharoitlarida laboratoriya ishlarining an`anaviy shakllari virtual laboratoriyalar va
Internet laboratoriyalar
bilan to’lg`aziladi. Virtual laboratoriya ishlari fizikaviy
eksperimentni imitatsion matematik modellashtirish texnologiyasidan
foydalanishga asoslangan bo’lib, bunda foydalanuvchini modellashtirish muhiti
bilan samarali interaktiv o’zaro muloqotiga erishish uchun virtual, kompyuter
grafikasi va animatsiyaning dasturiy-uskunaviy vositalarini keng jalb qilish
amalga oshiriladi.
Laboratoriya stendlari va o’quv ustaxonalaridagi mashg`ulotlar barcha
talabalar uchun nafaqat qiziqarli, balki qulay va oson bo’lishiga erishmok lozim.
Mashg`ulotlar o’ziga jalb eta olishi, barcha ruxiy va didaktik omillarni xisobga
olishi, jarayonlarni jo’shkin tarzda namoyon etishi, mashg`ulotlar o’tkazish va
o’qitilayotgan fanni o’zlashtirishni, umuman butun o’qitish samarasini oshirishga,
egallangan bilimlar xususida o’ziga - o’zi baxo berish imkonini ta`minlamogi
zarur.Aynan
shu
nuqtai
nazardan
kompyuter
va
zamonaviy
axborot
texnologiyalarining tadbiq, etilishi yuqorida ko’rsatilgan vazifalarni maqbul tarzda
xal kilish va an`anaviy o’qitish usulini bir kator kamchiliklarini bartaraf etishga
ko’mak beradi. SHunday qilib, urta maxsus kasb xunar kollejlarining ta`lim jarayonida
virtual stendlardan samarali foydalanish ta`lim sifatini oshiribgina kolmay, balki ulkan
moliya zaxiralarini tejashga imkon beradi, xavfsiz, ekologik toza muxitni yaratadi.
| 