tarkib toptirishning quyidagi uslubini qo`llash samaralidir: o`qituvchi tomonidan masala
shartida berilgan bog`lanishlar alohida-alohida xulosalar zanjiri
sifatida ifodalangan
kartochkalar tuzilib, har bir o`quvchiga tarqatiladi va ular ochiq qoldirilgan joylarni
to`ldiradilar. Masalan, yuqoridagi masalani yechishda o`qituvchi quyidagi mulohazalar
zanjiri ko`rsatilgan kartochkalarni: “Ahmad birinchi o`rinni ham, oxirgi o`rinni ham
egallamagan, demak, u 2- o`rinni, yoki 3- o`rinni egallashi mumkin. Sohib 2- o`rinni
egallagan. U holda Ahmad 2- o`rinni egallagan. Botir birinchi o`rinni egallamagan bo`lsa,
u holda u 2- o`rinni egallagan. Demak Vali 2-o`rinni egallagan” o`quvchilarga tarqatib,
ochiq qoldirilgan joylar ular tomonidan to`ldirilgach doskada javoblarni muhokama qilish
maqsadga muvofiqdir.
Bu topshiriqlar o`quvchilarda masalalarni xulosalar zanjiri qurish yo`li
bilan yechish
ko`nikmalarini tarkib toptirishga ko`maklashadi, ularda mulohaza yuritishning faqat tarkibi
ko`rsatilgan bo`lib, xulosalar esa o`quvchilar tomonidan mustaqil keltirib chiqariladi.
1.2.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini matematika o‘qitish jarayonida mantiqiy fikrlash
qobiliyatlarini o‘stirish
Hozirgi paytda maktablarda boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning asosiy
vazifalaridan biri o‘quvchilarni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalash hisoblanadi.
Bunda ularda matematika bo‘yicha bilimlar berish bilan birga ularga o‘rganilayotgan
bilimlarni asosli va puxta bo‘lishini ta‘minlash, ularni qo‘llay olish ko‘nikma va
malakalarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Masalalar yechish matematika
o‘qitishning muhim tarkibiy qismidir. Masalalar yechmasdan matematikani o‘zlashtirishni
tasavvur ham etib bo‘lmaydi. Masalalar yechishning boshlang‘ich sinflarda o‘rganiladigan
u yoki bu nazariy materiallarni o‘zlashtirish jarayonida muhim rolni va o‘quvchilarni
fikrlash qobilyatlarini o‘stiradi muhim ro‘l o‘ynaydi. Masalalar
amaliy ishlar sistemasi
asosida tuziladi. Bu degan so‘z har bir yangi tushunchani tarkib toptirish har doim bu
tushuncha ahamiyatini tushuntirishga yordam beradigan uning qo‘llanishini talab qiladigan
u yoki bu masalani echish bilan amalga oshadi. Arifmetik amallarning mazmunini amallar
orasidagi bog‘lanishlarni amal komponentlari bilan natijalar orasidagi ochib berishda, har
xil miqdorlar orasidagi bog‘lanishlar bilan tanishishda mos sodda masalalardan
foydalaniladi. Sodda masalalar o‘quvchilarda murakkab masalalarni yechish uchun zarur,
bo‘ladigan bilimlar malakalar va ko‘nikmalarni tarkib toptirish uchun asos bo‘lib xizmat
qiladi. Masalalar bolalarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning
foydali vositasi
bo‘lib odatda o‘z ichiga ayrim bilimlarni oladi. Bu bilimlarni qidirish masala yechuvchidan
analiz va sintezga mustaqil murojaat qilish faktlarni taqqoslash, umumlashtirish va
hokazolarni talab qiladi. Matematik masalalar sodda va murakkab masalalarga ajratiladi.
Bitta amal bilan echilishi mumkin bo‘lgan masalalarga sodda masalalar deyiladi. Bir nechta
sodda masalalardan tuzilgan va shu sababli ikki yoki undan
ortiq amallar yordamida
echiladigan masalalarga murakkab masalalar deyiladi. Masalan: daraxt shoxida 6 ta qush
bor edi. Ulardan 2 tasi uchib ketdi? Bu masalaga 2 ta teskari masala tuzish mumkin.
1)Daraxt shoxida bir nechta qush bor edi. 2 ta qush uchib ketgandan so‘ng daraxt shoxida
4 ta qush qoldi. Daraxt shoxida nechta qush qoldi? 2)Daraxt shoxida 6 ta qush qo‘nib turgan
edi, bir nechta qush uchib ketgandan so‘ng 2 ta qush qoldi. Nechta qush uchib ketdi.
Kechib o`tishga doir masalalarda daryoning bir qirg`og`idan ikkinchi qirg`og`iga suzish
vositasi (qayiq)dan foydalanib, o`tkazish ko`rilib, bunda muammo bu vositalarning
yetishmasligi, ular ko`tara oladigan
yuk massasi chegaralanganligi, passajirlar soni va
ularning tarkibi bilan bog`liq bo`ladi.
Bu turdagi masalalarni yechimini jadval ko`rinishida ifodalash maqsadga muvofiqdir.
Bunda jadvalning o`rta ustuniga kechib o`tayotganlar, birinchi va oxirgi ustuniga kechuv
davrida mos ravishda bir qirg`oqda hamda ikkinchi qirg`oqda qolganlar yoziladi. Jadvalni
to`ldirishda quyidagilarga qat’iy rioya etish zarur: bitta satrda har bir kechib o`tuvchi yo
markaziy ustunda,
yoki birinchi ustunda, yoki oxirgi ustunda faqat bir marta yoziladi.
Masalani yechish jarayonida o`quvchilar yo`l qo`yadigan asosiy xatoliklar ham shundan
iborat bo`ladiki, ular kechib o`tuvchilardan birortasini yozishni esdan chiqaradilar yoki ikki
marta yozib qo`yadilar.
Bu turdagi masalalar ko`p hollarda bir nechta yechimga ega bo`ladi. Shuning uchun
o`quvchilar bilan birgalikda ularning hech bo`lmaganda ikkitasini ko`rib o`tish,
ularni
taqqoslash va farqini ko`rsatish maqsadga muvofiqdir.
