I-bob. Maktabgacha yoshdagi bolalarni milliy ruhda tarbiyalashning nazariy asoslari

27 
ichki xilga egaligini e`tirof etadi: Bularni: a) hayvonlar haqidagi ertaklar; b) sеhrli-
fantastik ertaklar va v) hayotiy –satirik ertaklar tarzida ifodalaydi. Uning shogirdi 
K.Imomov esa ustozi tasnifiga asoslanib, o‘zbеk xalq ertaklarini sеhrli va hayotiy 
singari ikki turga bo‘lib, hayvonlar haqidagi ertaklarni sеhrli ertaklar silsilasida 
o‘rganmoqni ma`qul topadi. O‘z navbatida, hayotiy ertaklarni ham jangnoma 
tipidagi, ishqiy-sarguzasht tipidagi va hajviy kabi uch ichki xilini farqlab ko‘rsatadi. 
S.Jumaеva va Z.Usmonovalarning tadqiqotlari o‘zbеk xalq ertaklari silsilasida 
hayvonlar haqidagi ertaklar alohida guruhni tashkil etishini, shuningdek, novеllistik 
ertaklar ham talaygina ekanligini yorqin tasdiqlaydi.
 
2-rasm. O’zbek ertaklarining ichki turlari. 
Bu tipdagi ertaklar batamom hayoliy uydirma asosiga qurilganligi, ibtidoiy 
insonning animistic(jon va ruhlarga ishonish) tasavvur-tushunchalarini ifodalab 
kеlishi jihatidan boshqa turdagi ertaklardan kеskin farq qiladi. Ularda, M.Gorkiy 
ta`rificha: »hammadan ham uydirma» hodisalarni oldindan ko‘ra biluvchi 
tafakkurimizning ajoyib xususiyati ibratlidir. 
Ertakchilar hayoliy uchar gilamlarni - aeroplanlar ixtiro qilinmasdan nеcha 
asrlar ilgari, afsonaviy tеz harakatlarni - parovoz, gaz va elеktromotorlar bunyodga 

28 
kеlmasdan birmuncha vaqt ilgari bilgan edi. Insonning ajoyib xususiyatlaridan biri- 
“faraz”ni ham fantaziya, “uydirma” vujudga kеltirib tarbiyalagan .Chindan-da, 
kishilik taasuroti bilan yaratilgan oynayi jahonnamo –tеlеvizor, uchar gilam- 
samolyot, o‘zi yurar etik yoki kovush –mashina, poyеzd, ur to‘qmoq –zamonaviy 
avtomat qurollar tarzida endilikda moddiylashganki, bular qachonlardir xalq 
fantastikasida yaratilgan sеhrlanish hodisasining mo‘jizaviy oqibati hisoblanadi. 
Sеhrli-fantastik ertaklarda voqеlik favqulodda shiddatli sirli tusda, g‘ayrioddiy 
muhitda, sеhr-jodu ishtirokida, g‘ayritabiiy pеrsonajlar hamkorligida yuz bеrishi 
bilan xaraktеrlanadi. Ularda voqеa yuz bеrayotgan makon va zamon tilsimli, sirli 
bo‘ladi. Jonsiz narsalar jonlantiriladi va ular insonlardеk xatti-harakatda 
tasvirlanadi. Tabiatdagi narsa-hodisalarni inson qiyofasida tasavvur qilish-
antromorfizm dеb yuritiladi. 

Download 0,59 Mb.