|
I bob psixofiziologiyani o‘rganilish tarixi
|
| bet | 15/16 | | Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 140,31 Kb. | | #257957 |
Bog'liq ASOSIY PSIXOFIZIOLOGIK MUAMMO TUSHUNCHASI-RUH VA MIYA O‘RTASIDAGI MUNOSABATLARChap yarim shar
|
O‘ng yarim shar
|
1.
|
Xronologik tarkib
|
O‘tayotgan vaqt
|
2.
|
Xarita va chizmalarni o‘qish
|
Aniq makon
|
3.
|
Nomlarni, izlarni belgilarni yodda saqlab qolish
|
Tasavvurlar, aniq voqealarni yodda saqlab qolish
|
4.
|
Nutq faoliyati mohiyatini his etish
|
Emotsional holatni idrok etish
|
5.
|
Olamni xursandchilikda osoyishta ko‘rish
|
Olamni g‘amgin holda ko‘rish
|
6.
|
Batafsil idrok qilish
|
Yaxlit idrok qilish
|
Odamning har bir psixik jarayoni holati va xususiyati butun markaziy nerv tizimining faoliyati bilan bog‘liqdir.
II BOB BO‘YICHA XULOSALAR
Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi bo‘lib, u obyektiv olamni alohida bir tarzda aks ettiradi. Yuksak darajada tashkil topgan materiya deganda biz miyani tushunamiz. Demak inson va hayvonlar psixikasining moddiy asosini markaziy nerv sistemasining eng yuksak qismi bo‘lmish bosh miya tashkil etadi. Ammo insonlar miyasi hayvonlar miyasiga qaraganda ancha murakkabroq tuzilgan bo‘ladi. Odam miyasi hajmi jihatidan ham katta. Bosh miya orqa miya bilan markaziy nerv tuzilmasini tashkil qilib, odam organizmidagi barcha organlarning o‘zaro faoliyati va bir-biri bilan bog‘lanishini hamda uning tashqi muhit bilan bo‘ladigan aloqasini ta’minlaydi. Psixik faoliyatlarning ko‘pgina qismi bir necha qator bo‘lib, joylashgan nihoyatda ko‘p nerv hujayralaridan (15 milliarddan ko‘p) tashkil topgan, kulrang modda qatlamidan iborat bo‘lgan bosh miya katta yarim sharlari qobig‘ining faoliyati bilan bog‘liqdir. Nerv tizimi nerv to‘qimasidan tashkil topgan bo‘lib, u o‘z navbatida nerv hujayralaridan iborat. Har bir nerv hujayrasi, ya’ni neyron yadrosi bo‘lgan juda ko‘p tarmoqlangan kalta o‘simtalar – dendritlar va bitta uzun o‘simta- aksondan iborat hujayradan tashkil topgan. Turli nerv hujayralarining tutashgan joyi sinaps deyiladi va u bir neyrondan boshqasiga impulslarni o‘tkazish (to‘xtatish yoki ushlab qolish) ni ta’minlaydi. Nerv hujayralari to‘plami miyaning kulrang moddasini, nerv tolalarining to‘plami esa miyaning oq moddasini tashkil etadi. Nerv to‘qimasi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ular qo‘zg‘aluvchanlik va o‘tkazuvchanlik asosiy xususiyatlar hisoblanadi. Markaziy nerv tizimi bosh va orqa miyadan iborat. Orqa miya umurtqa pog‘onasining kanalida joylashgan bo‘lib, nerv to‘qimasidan iborat. Orqa miya ikkita yarim, ya’ni o‘ng va chapqismlardan iborat bo‘lib, ularni uzunasiga ketgan oldingi va orqa kesiklar ajratib turadi.
Orqa miyada nerv tolalarining tutamlari joylashgan bo‘lib, sklet muskullari, nerv va shilliq qavatidagi periferik nerv uchlaridan qo‘zg‘alish nerv impulslari ko‘rinishida, ular orqali miyaga u yerdan esa periferiyaga yetkaziladi. Orqa miyada ongsiz reflektor harakatlarning gavda va qo‘l-oyoqlar muskullarning, shuningdek bir qator fiziologik jarayonlarning tomirlarni harakatlantiruvchi, teri ajratuvchi va boshqa markazlar joylashgan. Bosh miya qutida joylashgan bo‘lib, orqa miyaning ustida joylashganga o‘xshaydi. Bosh miyada uzunchoq miya, orqa miya, o‘rta miya, oraliq miya va oldingi miya farqlanadi. Orqa miya, Varoliy ko‘prigi va miyachadan iborat bo‘lib, uzunchoq miya bilan birgalikda miya sopini tashkilqiladi. Miya sopi orqa miyani davomidek tutashgan. Uzunchoq miya orqali orqa miyadan bosh miyaning yuqori bo‘limlariga impulslar o‘tadi va orqaga qaytadi. Uzunchoq miyaning yadrolari murakkab refleks aktlarida ishtirok etadi; so‘rish, chaynash, so‘lak ajratish va hokazo. Miyacha tana harakatlarini muvofiqlashtirishda ishtirok etadi. O‘rta miya–to‘rt tepalik qizil yadro muskul tonusining me’yoriy taqsimlanishini, tovush va yorug‘lik qo‘zg‘atuvchilarini hamda og‘irlik kuchiga nisbatan tananing to‘g‘ri joylashishini idora etadi. Oraliq miyada sezuvchanlikning oraliq markazlari mujassamlashgan. Oldingi miya va uni qoplab turgan po‘stloq bosh miyaning oliy qismlarini tashkil etadi. Oldingi miya bosh miyaning eng katta qismini deyarli 80 foizini tashkil qiladi va peshona sohasidan ensagacha cho‘zilgan yoriq bilan ajrashgan ikkita o‘ng va chap yarim sharlardan bir-biri bilan qadoqsimon tana yordamida birikadi.
XULOSA
Organik dunyoning keyingi evolyutsion taraqqiyot davrida voqelikning ham sensor, ham aqliy obrazlarni qamrab oluvchi sodda sababiy aloqalar va vaqtni idrok qilish yuzaga keladi, buning natijasida xatti-harakatni to‘g‘ri ifodalash imkoni va faollik xususiyati tug‘iladi. Bevosita harakat qiluvchi qo‘zg‘atuvchiorganizmning to‘g‘ridan to‘g‘ri reaksiyasiga javobi oldindan, ilgarilab aks ettirishni keltirib chiqaradi. Inson faoliyatining ijtimoiy shartlanganligi tufayli in’ikos faolligi oshibgina qolmay, balki u sifat jihatidan mutlaqo boshqa xususiyat kasb eta boshlaydi. Aks ettirishning tanlovchanlik va maqsadga yo‘nalganlik xususiyatlari hamkorlik faoliyati jarayonida mehnat quroli orqali tabiatni o‘zgartirish ehtiyoji darajasi ko‘rsatkichi aniqlanadi. Mazkur jarayonlarda psixik aks ettirish nafaqat hissiy obrazlarni, balki mantiqiy tafakkur, madaniyat mahsulini o‘zida ifodalovchi ijodiy fantaziya,o‘z navbatida til tarkibiga kiruvchi belgilar, alomatlar tizimining mohiyatiga qorishib, yaratuvchi sifatida aks ettirishning tubdan, radikal o‘zgarishga olib keladi. Bunday toifadagi in’ikosning oqibatida ideal obrazning paydo bo‘lishiga puxta zamin hozirlaydi, imkoniyatlarning ro‘yobga chiqishi uchun barcha shart- haroitlar yaratadi. Aks ettirishning to‘g‘riligi, adekvatligi o‘zini kelib chiqish manbaga ko‘ra, mazkur manbaning moddiy tavsifi bilan miyada nerv impulslarini qayta ishlash o‘rtasidagi qiyosiy jarayonni mujassamlashtiradi va subyektning psixologik jihatidan namoyon bo‘lishi, rivojlanishi, o‘zgarishi, takomillahishi kabi holatlarni ham bevosita, ham bilvosita usullar yordami bilan turlicha shaklda, tarzida, ko‘rinishda ifodalaydi.
Psixologiya fanida aks ettirishning quyidagi ko‘rinishlari tan olinadi: fizik, fiziologik, psixik, ong, o‘zini anglash.
SSSR Pedagogika fanlari akademiyasining Psixologiya va rivojlanish fiziologiyasi kafedrasi byurosining yig‘ilishida "Psixofiziologik tadqiqotlarning o‘quv psixologiyasi uchun ahamiyati" mavzusiga bag‘ishlangan muhokamada E. VA. Golubeva Psixologiyaning har bir bo‘limi ma'lum bir masala bilan bog‘liq va bu masaladan chalg‘itish "har qanday ilmiy tadqiqotda vaqtinchalik o‘zini o‘zi cheklash, tabiiy" deb hisoblanganligi sababli, barcha psixologiyada individual farqlarni hisobga olishning fundamental ahamiyatini ta'kidladi. Shuningdek, o‘qituvchining pozitsiyasi, munosabati va o‘qituvchilar tarkibini har bir bolaga individual yondashuvni hisobga olgan holda bolalar guruhini boshqarish bo‘yicha bilimlar bilan jihozlash zarurati ham juda muhimdir. Shaxsiy xususiyatlarni hisobga olish kerak, chunki ularni hisobga olgan holda tuzilgan mashg‘ulotlar samarali bo‘ladi, chunki u o‘rganishga qiziqishni chuqurlashtirishga va kognitiv motivatsiyani rivojlantirishga yordam beradi. Va o‘quvchilarning funktsional holatlarini tartibga solish mexanizmlari bilan bog‘liq bo‘lgan individual farqlar bu hodisalarni ta'minlaydi.
Ta'lim jarayonida funktsional holatga ta'sir o‘tkazuvchi pastdagi omillarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
hal qilinayotgan muammoning mazmuni,
daraja, qiyinchilik darajasi,
insonning uni muvaffaqiyatli hal qilishdan manfaatdorligi,
ijobiy va salbiy mustahkamlashning kuchi va tabiati,
talabaning individual xususiyatlari.
Shunday qilib, pedagogik psixofiziologiya oldida ta'lim jarayonidagi funktsional holatni kuzatish, individual psixofiziologik ko‘rsatkichlarni baholash va optimal bo‘lmagan funktsional holatlarga ta'sir qilish va pedagogik psixologiyada mavjud bo‘lgan o‘quv natijalarini aniqlash vazifasi turibdi. . Ta'lim jarayoni doirasida ushbu vazifalarning bajarilishini ta'minlash uchun kompyuterlashtirilgan baholash orqali o‘quv jarayonining muvaffaqiyati ko‘rsatkichini aniqlash va uni nazorat qilish imkonini beradigan o‘quv maydonlarini kompyuterlashtirish uchun sharoitlarni yaratish maqsadga muvofiqdir. Kompyuterlashtirish ham o‘rganishni individual-lashtiradi. Misol uchun,tajovuz,depressiya , tashvish, xolatlarini kuzatish va uni aniqlash, o‘rganishga pssiv munosabatni yanada to‘g‘irlay olish, bu himoya refleksini faollashtirishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida ma'lum bir o‘quv mavzusiga nisbatan salbiy(passiv) munosabatlarni shakllantirishi mumkin.
|
| |
