I BOB. SUZISHNING RIVO.ILANISH TARIXI
1.1. Suzish hayot uchun zarur k o iiik in a sifatida
inson yer yuzida paydo boiganidan buyon uning hayoti har
doim suv bilan bogiiq. Bashariyat tamadduni yirik daryolar: Nil,
Tigr, Yevfrat, Xuanxe, Yan-szi, Hind va Gang vodiylarida rivoj
topgan. Odamlami o ‘ziga jalb qilgan suv havzalari ular uchun faqat
hayot rnanbaigina emas, balki ozuqa topish mumkin boigan joy,
kutilmagan hujumlardan asraydigan to‘siq, o ‘zaro aloqa va
almashuvning qulay vositasi hisoblangan.
l-rasm. Qadimgi Misr jangari suzuvchilari Nil daryosida.
Ibtidoiy odamlar hayotida suv katta ahamiyatga ega boiib, bu
muhitni o‘zlashtirib olish zarurati yashash uchun kurashning nihoyat-
da og‘ir sharoitlarida undan suzish malakasini talab qilgan. Odam
suvni ilohiylashtirgan, undan qoiqqan, uning oldida bosh eggan.
Eng qadimgi zamonlardan boshlab barcha xalqlarda suvga
siginish rasm boigan. Olamdagi bosh xudolardan biri dengizlar
4
Iiukmdori qadimgi yunonlarda Poseydon edi, keyinroq (er. av. Ill a.)
qadimgi rimliklarda u Neptun nomini oldi.
Davlatchilik tizimi yuzaga kelgach, mehnatda va harbiy
faoliyatda suzish malakasi zaruriyatga aylandi. Taraqqiyot natijasida
odamning suzishni bilishi yoki bilmasligi uning jismoniy tarbiyasi
darajasini aniqlash mezoniga aylandi. Suzish malakasini odamlar
har doim yuksak qadrlaganlar. Krol va brass usullariga o ‘xshash
tarzda suzayotgan odamlar tasvirlangan eng qadimgi arxeologik
topilmalar er. av. IV ming yillikka tegshilidir.
Suzish - suv muhitini o‘zlashtirib olish va unda harakatlanish
malakasini egallash bilan bog‘liq bo‘lgan hayot uchun zarur faoliyat
hisoblanadi. Dastlab, suvga tushgan odam cho‘ka boshlaydi.
Shuning uchun u bunday noodatiy muhitda o‘zini tutishni bilib
olishi lozim. Urushlar vaqtida, ayniqsa, dengiz janglarida, suzish
malakasi hal etuvchi ahamiyatga ham ega boigan. Qadim
zamonlarda suzishning harbiy maqsadlardagi qollanishi to ‘g‘risida
Ramzes III maqbarasidan topilgan barelyeflar asosida tasavvur hosil
qilish mumkin. Unda misrlik jangchilarning Oront daryosini kechib
o lish i tasvirlangan.
Nilda suzishni maxsus o ‘rgatish zodagonlargagina nasib qil-
gan, fir’avnlarning farzandlari uchun bu majburiy sanalgan. Qa
dimgi Misrda er. av. 2,5 ming yil ilgari yashagan hukmdor Setining
maqbarasida “U podsholarning farzandlari bilan birgalikda menga
ham suzish darslarini berar edi” degan yozuv saqlanib qolgan.
Qadimgi Yunonistonda ham suzishni bilish yuqori baholangan.
To‘g‘ri, suzish dastlabki Olimpiada o ‘yinlari dasturiga kiritilagan.
Biroq er. av. 1300-yildan boshiab Istmiya o‘yinlari va dengizlar
hukmdori Poseydon sharafiga Germionda o‘tkazilgan bayramlar
vaqtida suzish musobaqalari uyushtirilgan.
Yunon jamoat arbobi Solen o ‘smirlami tarbiyalash jarayonida
o'qish va yozish malakalari qatorida suzishga ham alohida e’tibor
berish lozimligini uqtirgan. 0 ‘sha paytlarda, “U na o ‘qishni biladi,
11
a suzishni” degan ibora fuqaro deb atalishga nomunosib boigan
johil kishilarni tavsiflashda qollanilgan.
Pavsaniy va Gerodot er. av. 470-yilda forslarning harbiy
kemarini cho‘ktirib yuborgan suvga sho‘ng‘ish ustasi Ssillisning
qahramonligini tasvirlab berganlar. TVfon vaqtida u dushman
5
kemalari oldiga suzib borib, langar arqonlarini kesib qo'ygan,
natijada kemalar qirg‘oqdagi qoyalarga urilib, parchalanib ketgan.
Orqaga qaytayotganda Ssillis yovning ko‘ziga tashlanmaslik uchun
dambadan sho‘ng‘ib, 5 km ga yaqin masofani suzib o ‘tgan. Bu
jasorati sharafiga Delfada uning haykali o ‘rnatilgan. Afsonaga
ko‘ra, Ssillisga qizi Xinda yordam bergan, uni dengizlar
hukmdorining sevgilisi deb ataganlar.
Qadimgi yunonlar suzishni bilishga katta e’tibor berganlarini
Platonning quyidagi mashhur so‘zlari ham tasdiqlaydi: “Donish-
mandiikning aksi hisoblangan, suzish va o ‘qishni bilmaydigan
kishilarga xizmatni ishonib topshirish mumkinmi?” Afinada
suzishni bilmagan odamlar nuqsonli hisoblangan.
Qadimgi Rimda afsonaviy sarkardalar Gay Yuliy Sezar, Gney
Pompei, Mark Antoniy, Oktavian Avgust o ‘zlari zo‘r suzuvchi
bo‘libgina qolmay, o‘z qo‘shinlarini ham ustalik bilan suzishga
o‘rgatganlar. Gay Yuliy Sezar esa Rimda chinakam imperatorlarga
xos koMamdagi ulkan “dengiz janglari'’ni o‘tkazgan, ularda minglab
jangchilar qatnashib, kemalami iskanjaga olish, suzish va sho‘n-
g‘ish, suvda yakkama-yakka olishish, tish-tirnog‘igacha qurollanib
daryolarni kechib o ‘tish malakalarini namoyish etganlar. Rim
qo‘shinlarida maxsus suzuvchilar otryadi kemalarning suv ostidagi
qismlarini ta’mirlash va dengiz razvedkasi bilan shug‘ullangan.
Suvda musiqa ostida davra qurib suzish Qadimgi Rimda har
yili o‘tkazilgan katta suv tomoshalari dasturiga kiritilgan. Qadimgi
Rimdagi jamoat hammomlari - termalarda ochiq va yopiq cho‘mila-
digan joylar qurilgan. Ayrim termalar 100x150 m o ‘lchamli hovuz-
Iarga ega bo‘lib, ma’rifatli kishilar bolalariga ham suzishni o ‘rgat-
ganlar.
Insoniyat
taraqqiyotining
tongidayoq
odamlar
suvning
shifobaxsh xususiyatlaridan xabardor bo‘lganlar. Barcha dinlarda
“tanani poklash” zarurat hisoblangan. “Gigiyena” so‘zi yunoncha
so‘z bo‘lib, “sog‘lom” degan ma’noni anglatgan. Qadimgi
Yunoniston
va
Rimda
gigiyena-salomatlik
ma’budasiga
sig‘inganlar. “Rimliklar barcha kasalliklardan suv yordamida
davolanganlar, olti asr davomida ularda umuman tabiblar
bo‘lmagan”, - deb yozadi o‘sha davr adibi Pliniy. Kuniga bir necha
martadan cho'milish odat hisoblangan.
6
|
