8-rasm. Suzishga о ‘rgatish birinchi metodikasi.
I
Butuno‘zbek spartakiadasi dasturida suzish umumjamoa hiso-
biga kiritilmagan edi, “chunki bunda ayrim okruglar, 0 ‘zbekistonda
suv sporti turlari keng tarqalmaganligi tufayli, noteng sharoitlarga
tushib qolardi”. Xuddi shu sababga ko‘ra, 1929-yiida o‘tkazilgan. II
Butuno‘zbek spartakiadasida respublikaning shaxsiy birinchiligi
uchun kurashlar b o iib o‘tdi. Shu bilan birga, vuqorida aytib o ‘tilgan
musobaqalardan keyin yosldar suzish to'garaklariga “oqib” kela
boshladilar. Moskvada o ‘tkaziladigan Butunittifoq spartakiadasida
ishtirok etish uchun eng yaxshi suzuvchilar saralab olindi. Bu jamoa
tarkibiga 5 kishi: 2 nafar ayol - N.Shak va N.Lobova hamda 3 nafar
erkak - P.Kravchenko, G.Vasilenko va I.Sadiqov (hammasi
Toshkentdan)
kiritildi.
G ‘zbekistonning
suzuvchilar
jamoasi
spartakiadada yaxshi natija ko‘rsata olmadi, faqatgina Turkiston
jamoasini ortda qoldirib, 16-oiinni egalladi. Shunisi muhim ediki,
Butunittifoq spartakiadasi qatnashchilari mamlakatning eng yaxshi
suzuvchi lari va o ‘sha vaqtda ilg‘or hisoblangan suzish texnikasi,
shuningdek, mashg‘ulotlar uslubiyati bilan tanishdilar.
(>‘zbekistonlik suzuvchilaming Butunittifoq spartakiadasida
ishtirok etishi, Buxoro, Andijon singari shaharlarda sportcha suzish-
ning rivojlanishiga turtki boidi. Buxoro suzuvchilarining mashg‘u-
lotlari shahardagi eng katta sun’iy suv havzasi - Labihovuzda
oikaziladigan boidi, Andijonda esa buning uchun shahar bogidagi
sun’iy suv havzasi tan lab olindi. Murabbiylar P.Kravchenko va
16
N.Tarasov rahbarligida muntazam mashg‘ulotlar, ko‘rgazmali
musobaqalar boshlandi. Tez-tez suv bayramlari tashkil etiladigan
bo‘ldi, ularda, toshkentliklar bilan bir qatorda, Andijon suzuvchilari
ham qatnasha boshladilar. 1928-yilda Sirdaryo yaqinidagi X o‘jand-
da ham suv stansiyasi ishga tushdi.
Suzish bo‘yicha o ‘quv-sport ishlari sifatini yaxshilashda
A.A.Jemchujnikov (1925), I.V. Cherkanning (1927) o ‘quv qo‘llan-
malari, N.A.Butovich tahriri ostida chiqqan ’’Suzish, suvga sakrash
va suv polosi” (1928) kitobi, shuningdek, suzish bo‘yicha musobaqa
qoidalari katta ahamiyatga ega bo‘Idi. Shu bilan birga, suzish
bo‘yicha olib borilgan ishlaming miqyosi va respublikada bu sport
turi bilan shug‘ullanuvchilar soni yana qator yillar davomida talabga
javob beradigan darajada emas edi. Yerli xalq vakillari, ayniqsa,
ayollarni suzishga jalb qilish diniy va milliy urf-odatlar tufayli juda
qiyin kechdi. Mutaxassis yetishmasdi, qishki suzish basseynlari
yo‘q, yozgi bazalar esa kam edi. Tashabbuskorlar bir yozgi
mavsumda erishgan natijalar uchun kelgusi yozda yangidan ish
boshlashga to‘g‘ri kelar, chunki yozda suzish bilan shug‘ullanganlar
qishda boshqa sport turiga o‘tib ketar edilar. To‘g‘ri, bunday sharoit
ashaddiy suzuvchilaming serqirra sportchi bo‘lib yetishishlariga
yordam beradi. Ular gimnastika, suvga sakrash, eshkak eshish va
h.k. bo‘yicha musobaqada ishtirok etadigan bo‘ldilar. S.L.Djakson,
N.N.Tarasov, P.V.Kravchenko, P.T.Taranov va boshqa o ‘zlarini suv
sportchilari deb atovchi ko‘pgina suzuvchi faxriylarning sportdagi
yo‘li aynan shunday boshlangan.
0 ‘zbekistonda suzish sport turining rivojlanishida hukumat-
ning “Mamlakatda jismoniy tarbiya harakati to‘g‘risida”gi qarori
jiddiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Shu munosabat bilan suzishga
qiziquvchilar soni ancha oshdi, mavjud suv stansiyalari tartibga
keltirildi, Poltoratskiy nomli kasalxona (hozirgi ToshMI) qoshidagi
32,5 m li basseyn ishga tushirildi. 0 ‘zbek suzuvchilarining asosiy
mashg‘ulot o‘tkazish joyi Bo‘zsuv suv omboridagi suv stansiyalari
chempioni N.Anufriyeva keldi. 1932-yilgacha u
o ‘tkazilgan
barcha
musobaqalarda muvaffaqiyatli
17
shuningdek, ulami tashkil etishda yordam berdi, murabbiy b o iib
ishladi, o ‘z tajribasini yosh suzuvchilar bilan o ‘rtoqlashdi.
1931-yil oktabrida Toshkentga Norvegiya ishchilari sport
delegatsiyasining
tashrif buyurishi
O'zbekistonning
ijtimoiy
hayotida ulkan voqea b o id i. Delegatsiya tarkibiga suzuvchilar ham
kirgan edi. Chet ellik mehmonlar o ‘rtoqlik uchrashuvlari ko‘p sonli
tomoshabinlarning e ’tiborini tortdi. 0 ‘zbek murabbiy va sportchilari
sportcha suzishning yangi texnikasi bilan tanishdilar.
1931-1934-yillarda “Mehnat va mudofaaga tayyor!” (GTO)
Butunittifoq yagona jismoniy tarbiya majmuasining ishlab chiqilishi
respublikada suzish bo‘yicha ishlar miqyosini kengayturdi.
To‘g ‘ri, 0 ‘zbekiston suvsiz hudud hisoblangani uchun GTO
majmuasining suzish bo'yicha m e’yorlarini bajarishi bu yerda talab
qilinmagan. Biroq Toshkentda bu ish ommaviy tus oldi. Suzish
bo‘yicha m e’yorlarni topshirishga tayyorgarlik yoshlaming ushbu
amaliy ko‘nikmani egallab olishga qiziqishlarini kuchaytirdi. Suv
havzalari yaqinida joylashgan suv stansiyalarida GTO majmuasi
m e’yorlarini topshirish musobaqalari tashkil etildi. Bu davrda
V.N.Sivinsev, P.V. Kravchenko, N.I. Shak, P.T. Taranov kabi
murabbiylar katta ishlami amalga oshirdilar.
1934-yilda suv basseynlari hududida shahar suv tarm o g i
uchun suv bosim minorasi qurildi, bu yerda suzish bilan
shug‘ullanish taqiqlandi, suv stansiyalari esa yopildi. Toshkentlik
suzuvchilar eng yaxshi sport bazalaridan mahrum boidilar. Garchi
respublika poytaxtida uncha katta boim agan uchta basseyn mavjud
boisa-da, ulardan ikkitasi harbiy qism hududida joylashganligi
sababli foydalanish uchun noqulay, uchinchisi esa ToshMI
tasarrufida va hanuzgacha faqat davolash maqsadlaridagina
qoilanilar edi.
Bu basseyn ham, 1935-yilda to ‘qimachilik kombinati tomo
nidan qurilgan yangi basseyn ham zarur talablarga javob bermasdi:
ulaming oicham lari nostandart (hatto aylana shaklida), start qutilari
va yoiakchalari yo‘q. Shuning uchun suzishni yirik sport tadbirlari
dasturiga kiritmay qo‘ydilar. Masalan, 1934-yilda u 0 ‘rta Osiyo
respubiikalari va Q ozogiston Spartakiadasi dasturidan chiqarib
yuborildi. Lekin suzish bilan b o g iiq ishlar to‘xtab qolmadi. Taniqli
suzuvchi V.N. Mixaylov murabbiy sifatida 0 ‘rta Osiyo harbiy okru-
18
gi yosh suzuvchilari bilan Turkiston harbiy okrugi basseynida suzish
bo‘yicha murabbiy bo‘ldi. Keyinchalik ular respublikaning yetakchi
murabbiylari bo‘lib yetishdilar.
Suzish bo‘yicha ilk bor 0 ‘zbekiston birinchiligi 1935-yilda
Andijonda o ‘tkazildi. Unda Andijon, Farg‘ona, Qo‘qon jamoalari
to ‘la tarkibda qatnashdi. Toshkentdan bor-yo‘g‘i 4 kishi ishtirok
etdi. Erkin usulda 100 va 200
m
suzishda andijonlik N.Davidenko,
brass usulida suzishda toshkentlik V.Mixaylov, yonlamasiga suzish
da toshkentlik A.Vajnin, 100, 200 va 400
m
tredjenda toshkentlik
N.Zokirov dastlabki respublika chempionlari bo‘ldilar. Ular ko‘r-
satgan natijalar unchalik yuqori emas - II razryad darajasida edi.
Mazkur musobaqalami tahlil qilar ekan, suzish bo‘yicha
murabbiy N. Shax “0 ‘zbekiston fizkulturachisi” gazetasining 1935-
yil 23-avgust sonida shunday yozgan edi: “0 ‘tkazilgan musoba
qalar, natijalarning pastligiga qaramay, suv sportiga foyda keltirdi.
Musobaqa ishtirokchilari suzish uslublari to‘g‘risidagi bilimlarga
ega bo‘ldilar va o‘zaro jipslashdilar, uyga qaytgach, ulaming kuchi
bilan bu go‘zal, lekin, afsuski, bizda keng ommalashmagan sport
turini qo‘zg‘atib, taraqqiy ettirishlari kerak”. Quyiroqda ta’kidla-
nishicha, jamoalar, joylarda saralash musobaqalarini o‘tkazmay,
da’vogarlaming u yoki bu usulda suzishni bilishlari haqidagi gap-
lariga ishonib, shakllantirilgan. Oqibatda, ayrim ishtirokchilar start
oldidan suzish usulini bilmasliklarini aytib, suvga tushishdan bosh
tortganlar. Yana aytib o ‘tildiki, Andijonda ajoyib basseyn bo‘lishiga
qaramay, mutaxassislar yo‘qligi tufayli unda ish olib borilmagan.
Shu yilning o ‘zida basseynda 0 ‘rta Osiyo harbiy okrugi spar-
takiadasi dasturiga ko‘ra suzish musobaqalari o ‘tkazildi, ToshMI
basseynida esa shu yili ham, keyingi yillarda ham Toshkent birin-
chiliklari tashkil etildi.
Sport jamoatchiligi suv sporti bazalarida yuzaga kelgan og‘ir
holat bilan murosa qilolmadi. Respublika va Toshkent shahri mat-
buoti yana o‘lkada suv sporti turlarini rivojlantirish, suzish basseyn-
larini qurish masalasini ko‘ndalang qo‘ydi. 1936-yil 12-martda
“0 ‘zbekiston fizkulturachisP’da bosilgan maqolada shunday so‘zlar
bor edi: “Bo‘zsuv suv stansiyasi - yoshlaming sevimli maskani
ishlab turgan kunlar barchaning yodida. Erta bahordan boshlab
Toshkentning minglab mehnatkashlari, ayniqsa, yoshlar mazkur suv
19
stansiyasini to id irar edilar. Bu yerda suzish, suvga sakrash, eshkak
eshish bo‘yicha musobaqalar o ‘tkazilar, shuningdek GTO me’yor-
larini topshirish amalga oshirilardi. Suv quvurlari o ‘tkazilishi bilan
stansiya berkitildi. Shundan so‘ng suzish ishlari to ‘xtab qoldi. 1935-
yilda Andijonda o ‘tkazilgan birinchilikka esa respublikadan bor-
yo‘g‘i 20 nafar suzuvchi to‘plandi, ular orasida biror ayol kishi yo‘q
edi. Basseynlar kerak, suv sportini jonlantirish zarur”. Shuningdek,
gazeta 1934-yil uchun GTO majmuasining suzish bo‘yicha me’yor-
larini 19 kishigina topshirganini ta ’kidladi. S.L. Djakson va bosh-
qalar shu gazetaning 1936-yil 24-mart sonida ko‘targan masalalar
yuqoridagiga hamohang edi.
Suzish bo‘yicha rejalashtirilgan ayrim tadbirlar umuman o ‘tka-
zilmadi. Masalan, 1936-yilda III Butuno‘zbek spartakiadasi muno-
sabati bilan Andijon va Toshkentda uyushtirilishi kerak bo‘lgan suv
bayramlari amalga oshirilmadi, spartakiada dasturida ham suzish
sport turi yo‘q edi.
1936-yilda hukumat va yoshlar tashkilotlarining yordami bilan
0 ‘zbekistonda suzish mashg‘ulotlari uchun moddiy baza sezilarli
darajada kengaytirildi.
1936-yil
oxirida
Toshkentda Temir
yo‘lchilaming madaniyat va istirohat bog‘ida 25 metrli ochiq
basseyn qurildi, uning qoshida 1937-yilda shaharda birinchi suzish
bo‘yicha bolalar sport maktabi ochildi. Maktabga V.N. Mixaylov
rahbarlik qila boshladi.
1937-yildagi 0 ‘zbekiston birinchiligi to ‘qimachilik kombinati
basseynida o‘tkazilib, u suzuvchilarga katta muvaffaqiyatlar olib
keldi. Musobaqada oltita KSJ vakillari bo‘lgan 50 kishi qatnashdi. 8
ta respublika rekordi qayd etildi. Brass usulida suzishda dinamochi
S.Kolyosov rekord o ‘matdi: 100
| 