Ikki tekislikning o‘zarо kesishuv chizig‘ini yasash

• Elektrotexnologiylar va elektr jixozlaridan fоydalanish kafеdrasi dotsenti

• Berdishev Abduraxim Sulaymonovich

• Elektr energiya sifati va uni oshirish uchun iste’molchilardagi mavjud imkoniyatlar

• MAVZU 03

• Energiya tejamkorlik asoslari

• FAN:

• Rеja:

• Tarmoq va qurilmalardagi quvvat sarflariga elektr energiya parametrlarining ta’siri

• Elektr iste’molchilar ishiga elektr energiya sifatining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Elektr iste’molchilar ishiga elektr energiya sifatining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Elektrotexnik uskunalar (elektrenergiya iste’molchilari) ma’lum bir nominal ko‘rsatkichlarda ishlashga mo‘ljallanib ishlab chiqariladi: nominal chastota wnom, nominal kuchlanish Unom, nominal tok Inom va xokazo. Ularga yetkazilib berilayotgan energiyani sifat ko‘rsatkichlari iste’molchining pasportidagi nominal ko‘rsatkichlarga mos bo‘lishi kerak. Yetkazib berilayotgan (o‘zgaruvchan tokning) kuchlanishi sinusoidal formada va uch fazali tizimlar uchun simmetrik bo‘lishi kerak.

• Elektr iste’molchilar ishiga elektr energiya sifatining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Kuchlanish pasayishi motorning aylantirish momentini kamaytiradi (chunki M=U2 ) va elektr isrofi orta boshlaydi. Kuchlanishni o‘zgarishi kondensator qurilmalarining ishiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tarmoqning kuchlanishi 10% gacha pasayishi kondensator ishlab chiqarayotgan reaktiv quvvatni 81% gacha kamaytiradi. Kuchlanish miqdori 10% gacha oshishi, kondensatorning zo‘riqish holatiga olib keladi, chunki u ishlab chiqarayotgan reaktiv quvvat 121% gacha oshadi.

• Elektr iste’molchilar ishiga elektr energiya sifatining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Yoritgichlarga yetkazib berilayotgan kuchlanishni nominalga to‘g‘ri kelishi ham muxim ahamiyatga ega. Kuchlanish, nominalga nisbatan 1%ga pasayishi chug‘lanma lampalarning yorug‘lik oqimini 3-4%ga, lyuminestsent lampalarda 1,5% ga va DRL turidagi lampalarda 2,2 %gacha kamaytiradi. Kuchlanishning 10%gacha oshishi lampalarning xizmat muddatini 3 barobar kamaytiradi.
• Tokning chastotasi pasayishi elektr tarmoqlarda quvvat va kuchlanishlari isrofini oshiradi.

• Tarmoq va qurilmalardagi quvvat sarflariga elektr energiya parametrlarining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Tarmoq va qurilmalarning nominal yuklamadagi quvvat va energiya isroflari iste’mol qilinayotgan tokning kvadratiga to‘g‘ri proportsional (kuchlanishning kvadratiga teskari proportsional), tarmoq va qurilmalarning salt ishlashidagi isroflar kuchlanishning kvadratiga to‘g‘ri proportsionaldir:

• bu yerda: k2 yuk – yuklanish koeffitsienti;
• Δ Ryuk.nom, Δ Rs.ish.nom – nominal yuklanish va salt ishlash rejimlarda quvvat isroflari, %

• Tarmoq va qurilmalardagi quvvat sarflariga elektr energiya parametrlarining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Kuchlanish nosimmetriyasizligi va nosinusoidal natijasida yuzaga kelgan qo‘shimcha quvvat isroflarini aniqlaymiz.
• Elektr energiyasini uzatuvchi liniyalar uchun:

• bu yerda: ΔRs – simmetrik va sinusoidal rejimlarida liniyadagi quvvat isroflari, kVt.
• ץ – garmonikaning tartib raqami;
• Transformatorlar uchun:

• Tarmoq va qurilmalardagi quvvat sarflariga elektr energiya parametrlarining ta’siri

• Energiya tejamkorlik asoslari

• bu yerda: Qk-kondensator batareyasining nominal quvvati, kVar.
• kE va kr miqdorlari adabiyotlarda berilgan

• bu yerda: Rm – motorning nominal quvvati, kVt:
• Kondensator batareyalari uchun:

• Kuchlanish nosimmetriyasizligi va nosinusoidal natijasida yuzaga kelgan qo‘shimcha quvvat isroflarini aniqlaymiz.
• Elektr mashinalar uchun:

• Tiklanadigan va tiklanmaydigan energetik resurslar

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Birinchisiga tabiat tamonidan bevosita tiklanadigan (suv, shamol va hakozo) energiya zahiralari, ikkinchisiga esa, avvaldan tabiatda to‘plangan, lekin yangi geologik sharoitlarda qayta hosil bo‘lmaydigan (masalan; toshko‘mir) energiya zahiralari kiradi. Tabiatdan bevosita olinadigan (yoqilg‘i energiyasi, suv ener giyasi, shamol energiyasi, yerning issiqlik energiyasi, yadroviy energiya) energi yaga birlamchi energiya deyiladi. Birlamchi energiyani maxsus qurilmalarda stansiyalarda insoniyat tomonidan qaytadan hosil qilinadigan ener giyaga (bug‘ energiyasi, issiq suv energiyasi va hokazo) ikkilamchi energiya deyiladi
•  

• Elektr uskunalarning asosiy energetik ko‘rsatgichlari. 

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Elektr uskunalar va elektrotexnologik qurilmalarning asosiy energetik ko‘rsatgichlari sifatida foydali ish koeffitsienti  va quvvat koeffitsienti cos  - lar qabul qilingan. Foydali ish koeffitsienti -  elektr qurilmalarning yuklanishi bilan bog‘liqdir

• bu yerda: R1 - tarmoqdan iste’mol qilinayotgan quvvat, kVt.
•  R - elektr qurilmadagi umumiy quvvat isroflari yig‘indisi, kVt
• P2 - foydali ishga sarflanadigan quvvat, kVt.
•  

• Elektr uskunalarning asosiy energetik ko‘rsatgichlari. 

• Energiya tejamkorlik asoslari

• Quvvat koeffitsienti formulasi quyidagicha

• bu yerda: R - aktiv quvvat, kVt;
• Q - reaktiv quvvat, kVar.
• S - to‘la quvvat, kVA
• Elektr qurilmani energetik samaradorligini baholash uchun quyidagi umumlashtirilgan energetik ko‘rsatgich qabul qilamiz:
•  =   cos (1.19)
• Elektr qurilmaning nominal rejimda ishlashi uni energetik qurilmani umumlashtirilgan ko‘rsatkichi X ni oshishini ta’minlaydi. Elektr qurilmaning nominaldan quvvatidan kam yuklamada, past tezlikda yoki salt rejimda ishlashi natijasida X ning miqdori kamayadi.

• iqtisodiyot tarmoqlari va aholi tomonidan elektr energiyasi istemoli strukturasi
•  

• Energiya tejamkorlik asoslari

Бозор иқтисодига ўтиш жараёнида қишлоқ хўжалик махсулотларини қайтадан ишлаб чиқадиган янги кархоналар қурилмоқда, чорвачилик ва ўсимшунослик сохаларида янги технологиялар ва техника воситалари кенг ўрин олмоқда, ахоли яшаш ва маиший жойларда микроиқлим яратувчи ва ёрдамчи электр қурилмалар сони табора ошиб бормоқда. Натижада, қишлоқ жойларида электр энергия истеъмоли кескин ошиб кетмоқда.

• Бозор иқтисодига ўтиш жараёнида қишлоқ хўжалик махсулотларини қайтадан ишлаб чиқадиган янги кархоналар қурилмоқда, чорвачилик ва ўсимшунослик сохаларида янги технологиялар ва техника воситалари кенг ўрин олмоқда, ахоли яшаш ва маиший жойларда микроиқлим яратувчи ва ёрдамчи электр қурилмалар сони табора ошиб бормоқда. Натижада, қишлоқ жойларида электр энергия истеъмоли кескин ошиб кетмоқда.
• Бундан ташқари, хозирги кунда бутун жахонда энергия ва энергетик манбааларни таннархи ошиб кетмоқда.
• Демак, бизнинг олдимизда 2-та объектив муаммо бор:
• - бир томондан қишлоқ хўжалигини ишлаб чиқаришда олинаётган махсулотларни энергетик сиғими ошаяпти;
• - иккинчи томондан энергия ва энергетик манбааларни нархи ошиб бормоқда.