2-m asala.
A g a r kuchlanish
U Ab
=48 Қ n = 0 = 3
От;
Г
2 = 6
От,
r4 =5 От,
r
5
=
10
От
va
гь
= 3 0
От
b o ‘lsa (2-
chizm a), zanjirdagi har bir qarshilikdan o ‘tayotgan to k la m in g
1
1
, h ,
/
3
, /
4
, /
5
, /&
kuchlari
va z a n jim in g ztC,
CD,
Dfl
qism laridagi
V a c
,
C cz)
,
U d b
kuchlanishlar topilsin.
/0
0 - ^ ~
гз
h
л
D
u
f'A
h
гь
k
LV :
—
Гб
2-chizma
Y echish.
Berilgan sxem ada tanmoqlanish nuqtalarini
A, C, D va В harflar bilan belgilaym iz. Z a n jim in g AC, C D ,
DB qism lari o ‘zaro ketm a-ket ulanganligi sababli z a njim ing
um um iy
qarshi ligi
R AB = R AC
+
RCD
+
R OB
b o ‘ladi.
Z a n jim in g A C va DB qism larida rezistorlar o ‘zaro parallel
ulangan. S huning uchun:
r.r,
3 0 m '6 От
18
От 2
I?
- — L 2 _ = -------------------- =
= 2 Om;
^
r, +
r2
3
От
+ 6
От
9 От
r cd
= r 3 = 3 От;
1
1
1
1
1
1
^
1
1
.
=
—
+
—
+
—
=
+
—
+
R m
r4
>\
rb
5 От
10
От
30
От
3
От
R
db
=
3
От.
Nihoyat,
Rab
= R ac
+
Rcd + R db
= 2
О/и + 3
От
+ 3
От
= 8
От.
O m
qonuniga binoan zanjirdan o ltayotgan tokning
kuchi
lo
rezistor r
3
dan o ‘tayotgan tokning kuchi
/3
ga teng,
y a’ni:
U
48 К
, .
[ ' ~ I o ~ ~ R ^ ~ S O m ~
'
Z a njir qism laridagi [ / л с , C c d ,
U
db
kuchlanishlar quyidagiga
teng b o ‘ladi:
U AC
—
I
q
R AC = 6 A - 2 Om
= 12 C;
О
qp
= J
q
R
cd
= b /t • 3
От
= 18 Cj
U DB= I 0R DB = 6 4 - 3 Om = 18 r .
U vaqtda qolgan rezistorlardan o ‘tayotgan tok kuchlari
quyidagilarga teng b o i a d i :
/ | = ^
= 2 Н - = 4 Л ;
/•
3
От
r,
6
0/71
74
U » B
18 E
ГА
5
Om
_ U
d b
18
V
Г5
10
Om
_
^
18
V
30
Om
Endi
qo‘yilgan m asalaga mos Paskal tilida yechish
dasturini
tuzamiz.
Q uyidagicha belgilashlar
kiritamiz:
и л в = и т , U Ac
= t / [ 2 ] , ( / „ = [ / [ 3 ] ,
U D, = U W , R
um um iy qarshilikni
R um-
kabi
belgilaym iz,
u
holda
R AB=
UmW
»
R AC = R -
«^ [2] .
^ _ « ^ [3 ],
=
R_um[4].
Dastur matni quyidagicha:
Program mas2;
Type M=array[
0.6]
o f real:
Var
I, г, Ц R_um M , к integer.
Begin
w rite(‘U\=
neadIn(}J[\]y,
fo rk:= \ to
6
do
begin -wnte{
, A , ' =
readln(f[k]), end',
R_um[2]
=r[l]V [2]/(r[l]+r[2]), А_ы/«[3].=г[3]:
R_um[4\
=r[A]
V[5] *r[6]/(r[5] V[6]+r[4] *r[6]+r[4] *r[5]).
R jtm
[
1
]:
=R_um
[ 2]
+R_um
[
3]+Л_«да [4].
/ [
0
] = и [
1
]/Л_и/я[
1
].
for к =2 to A do
U [A] :=/ [ 0]
*R_um[k]
:
f o r k =\ to 6 do
i f
( A >= 1)
and
(
к
<=2) then / [A] :=U [ 2]
{r[k]
else i f
(
k>=
4)
and (k<=
6
)
then I
[A] :=U[4]/r[A]:
/[3]:=/[0];
fork =Q to 6 do write!n
(
, A , ‘
1
[A].0
1
, ' .4’),
fo rk
=2
to
4
do writelnCU
’ , A
, U[A] 0 1, ‘
V ’).
readln.
End
75
N atijani o ‘zingiz mustagil tekshiring va yuqoridagi
analitik yechim bilan taqqoslang.
3 -m a sa la
(iqtisodga doir).
Tashkilot birinchi yili
a
so ‘m daromadga ega edi. Keyingi bar bir yilda darom ad
p%
ga orta bordi.
n
yildan key in tashkilotning darom adi qanday
b o ‘ladi?
Y ech ish .
Tashkilotning
1-yildagi daromadi
=
a
boNsa, uning
2
-yildagi daromadi
k 2 = a +
—
= ^(1 +
-¥ —)
1 0 0
100
kabi b o ‘ladi. Uchinchi yildagi daromadini hisoblaymiz:
.
ap
p
.
an
x
ap
ap
a p 2
кл = a + -d—
+
-d— ia +
-d—) =
a +
-d—
+
-d—
+ _£— =
100
1 00
1 0 0
100
100
100
. 2
= a ( \ + ^ + ^ - ) = a(\ + - ^ - ) 2
100
100 ‘
100
D em ak, u m u m iy holda
n
yildan keyingi d arom ad uchun
к
= t i ( l + - ^ - ) " - 1
100
form ulani yoza olamiz. Endi oxirgi form ulani hisoblashga doir
dastur m atnini keltiramiz:
Program mas?,,
Var kn , a , p real, n integer.
Begin
Write С a= ’), readln (a).
W rite (£>=’);
readln(p),
Write
readln(n):
sen =a *exp ((n
- 1 )
*ln
(1 +/>/10 0));
Write
С
k n
= ’,
kn.0:2)
End.
D astur u m u m iy holda tuzilgan. X ususan,
a
= 96000
s o ‘m, /7 = 8 % va // = 5 yil uchun dastur natijasini o ‘zingiz
tekshiring va tahlil qiling!
76
4 -n ia sa la
(kim yoga doir).
Massasi 28
g
b o ‘lgan
ternimi yondirishdan hosil qilingan tem ir (III) oksidining
massasini hisoblang.
Y ech ish .
T e m im ih g yonish reaksiyasi tenglamasini
yozamiz:
4F e
+
3 0 2 =
2Fe2O
i .
Reaksiya tenglam asidan quyidagilarga eg a boMamiz:
28
M ( F e 20 li) =
160
g / m o l
;
n(F e) =
— = 0,5
m o l
;
56
п ( Ғ е 20 }) = х
deb belgilash kiritib, quyidagi proporsiyadan
x
n in g qiym atini aniqlaymiz:
4
m ol Fe - 2 m ol F e?0 ,
0 5 - 2
3
x =
-
0,25
m o l
;
0,5
m ol Fe - x m ol Fe^O^
4
S h unday qilib,
m ( F e 20 2) = M ( F e 20
}) •
n (F e20
}) = 160 • 0,25 = 40
g.
Endi masalani E H M d a yechish uchun dastur tuzam iz.
D asturda quyidagicha belgilashlar kiritilgan: M FeO - tem ir
(III) oksidining m o ly a r m assasi;
n FeO -
tem ir (III)
o ksidining m o d d a m iqdori; m as FeO - tem ir (III) oksidining
m asa lad a
izlanayotgan
massasi;
m as Fe -
tem irning
m asalada berilgan m assasi;
atm Fe - te m im in g atom
m assasi;
atrn O -
kislorodning
atom
m assasi;
n Fe -
tem irning m odda m iqdori;
D astur matni quyidagicha:
77
Program mas4\
Var
M _ F e O , n_FeO , m as_FeO , atm_Fe,
a t m _ 0 , mas_Fe, n_Fe: real;
Begin
writeln,
w n ^ ( ' m a s _ F e = ’), re(3^/«(mas_Fe);
w rite ^
a tm _ F e = '),
readln
(atm _F e);
w rite ^
a t m _ 0 —),
readln{a.tn:i_0
) ,
M _ F e O : = аГ т_Ғеж2 + a tm _ 0 * 3 ;
n_Fe: = m as_Fe/atm _Fe;
.
n_FeO : = n_Fe ж 2/4;
m as_FeO : = M _ F e O ж n_FeO ;
writelny
m as _ F e O = ', m as_F e O :0;2),
readln-.
E nd
(D a stu r natijasini tekshirish o ‘quvchilarga havola).
5 - n ia s a la
(Biologiyaga doir).
O g kirligi
m kg
b o ‘lgan
hasharot to m o n id an o ‘zlashtiriladigan kislorod m iqdorini
hisoblovchi da stur tuzilsin.
Y ech u sh .
U m u m an , o g ‘irligi
m kg
b o ‘lgan b a r qanday
j o n iv o r
uchun
o ‘zlashtiriladigan
kislorod
m iqdori
f ( m ) = A m k
darajali funksiya k o ‘rinishidagi form ula bilan
ifodalanadi, b u yerda
A
va
к
lar o ‘zga rm as param etrlar b o ‘lib,
m asalan, hasharot va qushlar uchun
A =70, к =0,74
b o ‘lishi
m um kin. M asalani yechish dasturini tuzishdan avval m asalada
berilgan
f ( m ) = A m k
funksiyani m ate m a tik shakl alm ash-
tirishlar y o rd am id a Paskal tiliga m uvofiqlashtirib olishim iz
kerak. B u n in g uc h u n funksiyani
f ( » i ) = A e 'ni"k
( 1 )
k o ‘rinishda yozib olam iz.
l n m A
= k \ n m
tenglik o ‘rinli
b o ‘lganligi uchun (1) ni
7K
/ ( w ) =
A e li,n'"
(2)
kabi
yozish
m um kin.
S hunday
qilib,
dastur
matni
quyidagicha:
Program mas5\
Const A =1^, к
= 0 74,
Var j , m real,
Ъе%т
write In,
w rite(‘m
= ') ,
readin(m );
f : = A * e x p ( k * l n ( m ) ) ;
write
, / 0 : 2 ) ;
readln;
End
m =
5 uchun d a s t u r / = 157,82 ga teng natijani beradi.
6 -m a sa la
(Astronom iyaga doir).
Y ulduzlarning to ‘g ‘ri
chiqishlari
69° 36' 15",
240° 15' 2 4 " ,
172° 16' 36",
156° 25' 18" va 210° 45' 19" b o ‘lsa, bu q iy m a tla m i soatda,
m in u td a va sekundlarda ifodalovchi dastur tuzilsin.
Y ech ish .
M a ’lumki, Ycrdagi aniq bir jo y n in g cVrni
g e ografik u z u n la m a (X) va kenglam a (ф) orqali beriladi.
G eografik koordinatalar sistem asida sanoq boshi qilib,
G rinvich
(A ngliya)
observatoriyasidan
o ‘tgan
no 1 inchi
m eridianning e kvator bilan kesishgan nuqtasi olinadi. Lckin
bu sistem ani o c m o n j ism lari koordinatalarini aniqlashda
bevosita qoMlab b o ‘lmaydi. M asalan, tekislikda yulduzlarning
sam odagi joyla sh u v in i tasvirlaydigan yulduz kartasini tuzish
uchun
yulduzlarning
koordinatalarini
bilish
kerak.
Y ulduzlarning gorizontga nisbatan koordinatalari, m asalan,
balandligi yaqqol b o i s a - d a , lekin kartalar tuzish uchun yara-
m aydi, chunki ular do im o o ‘zgarib turadi. K oordinatalam ing
s hunday sistemasini q o i l a s h kerakki, u yulduzlar osm oni
bilan
birga aylanadigan boNsin.
K oordinatalam ing ana
s hunday sistemasi
|