Model
tushunchasiga
N .N .M oiseev
ta'rifi
b enb,
shunday deydi: «M odel deganda biz p re d m e t (hodisa) haqida
uning u yoki bu xossalarini aks ettiruvchi m a ’lum bir
chegaralangan m a ’lumotni beruvchi soddalashtirilgan bilimni
tushunam iz. M odelni m a ’lumotni kod lash n in g m axsus shakli
sifatida qarash m um kin. O ddiy
kodlashda bizga barcha
dastlabki m a ’lum otlar m a ’lum b o ‘ladi va ulam i biz faqat
boshqa tilga o ‘tkazam iz, m odel esa, qaysi tildan foydalansa
ham, kishilar ilgari b ilm agan m a ’lumotni h am kodlaydi».
M odellam i yasash kishilar faoliyatida j u d a katta
aham iyatga ega. M odelni
qurish ja ra y o n ig a
m od ella sh tirish
deyiladi. M odellashtirish deganda o b ’ekt (sistem a)ning modeli
yordam ida shu o b ’ektning xossalarini tadqiq qilish jarayoni
tushuniladi. H ar qanday bilish m odellashtirishdan iborat,
chunki bunda tegishli o b ’ekt bosh m iyada nerv hujayralari
m ajmui yordam ida ideal k o ‘rinishda
aks etadi, y a ’ni biz
o b ’ektning m odeli bilan ish k o ‘ram iz. M odellashtirish - turli
jara y o n va hodisalam i o ‘rganishning eng keng tarqalgan
usullaridan biri.
M odel tushunchasi biologiya, tibbiyot, kim yo, fizika,
iqtisodiyot,
sotsiologiya, dem ografiya va bo sh q a fanlarda ham
qoMlaniladi, m asalan: m atcm atik m odel, fizik m odel, biologik
m odel, iqtisodiy m odel va hk.
Biz, xususan, m atcm atik m odel tushunchasiga k o ‘proq
t o ‘xtalm oqchim iz.
M atcm atik m odel
tushunchasiga ham
turlicha t a ’riflar berilgan b o ‘lib, ulardan b a ’zilarini
bayon
etamiz.
M .P .B ustinko “ Real sistem aning m atcm atik m odeli -
bu s hunday formal tilda yozilgan abstrakt o b ’cktki, uni faqat
m atcm atik m etodlar orqali o ‘rganish m u m k in ” degan fikrni
ilgari surgan b o ‘lsa, M .V .G lushkov va bosh q a la r m atcm atik
modelni
sim vol
va
ular
orasidagi
m unosabatlar
deb
tushuntiradilar.
6 8
A. A. Sam arskiy
va
A .P .M ixaylov
fikricha:
“ Har
qanday o b ’ektning har qanday modeli
k om pute rda ishlatish
darajasiga yetkazilgan b o ‘lsa, bu m odelni m atcm atik m odel
sifatida qarasa b o ‘ladi, bunda albatta o lrganilayotgan real
o b ’ekning asosiy q o n u n qoidalarini m atcm atik tilda bayon
qilinishi tushuniladi” .
M atcm atik m odellar haqida boshqacha t a ’riflar ham
m avjud:
