Bu
sistem ada
e kvator tekisligi
asosiy tekislik
boMib,
k oordina tala m i hisoblash shu tekislikdan boshlanadi va shu
tekislikda olib boriladi. Bu sistemadagi k o ordina tala m ing biri
sifatida yoritgichning o s m o n
ekvatoridan burchak uzoqligi,
y a ’ni yoritgichning o g ‘ishi (б) olinadk U ckvatordan sh im o lg a
to m o n m usbat, ja n u b g a tom on esa m a n fiy hisoblanadi va ± 90°
oraligNda o ‘zgaradi,
bunda ogNsh geografik kenglikka
o lxshaydi.
Ikkinchi koordinata geografik uzunlikka o ‘xshash
b o ‘lib, u
to ‘g ‘ ri ch iq ish
( a ) deyiladi. Yoritgich M ning t o ‘g ‘ri
chiqishi ikkita katta doira orasidagi burch a k
bilan o d c h a n ad i;
bu doiralarning biri olam n in g qutblari va shu M yoritgichdan
o ‘tadi,
ikkinchisi esa olam n in g qutblari va ekvatorda
j o y la s h g a n
b a h o rg i ten g k u n lik n u q ta si
( Y ) dan o ‘tadi.
Z
T o ‘g ‘ri c hiqish o sm on ekvatori b o ‘ylab
bahorgi teng
kunlik (20-21 m art) nuqtasidan soat mili harakatiga teskari
(shim oliy qutbdan qaraganda) y o ‘nalishida hisoblanadi. U 0°
dan 360° gacha o ‘zgaradi va uning t o ‘g bri chiqish deyilishiga
sabab o sm on ekvatorida jo y la s h g a n yulduzlarning t o ‘g ‘ri
chiqishlarining oitib borishi tartibida chiqishlari va botib
borishlaridir. Bu hodisa Y erning o ‘z o ‘qi
atrofida aylanishi
bilan b o g ‘liq b o ‘lganligi sabalbi t o ‘g ‘ri chiqishni graduslar
bilan em as, balki vaqt birliklari bilan ifodalash qabul qilingan.
8 0
24 soat ichida Y er (bizning nazarim izda, g o ‘y o yulduzlar) bir
m arta 360° aylanib chiqadi. Binobarin, 360° xuddi 24
soatga
m o s keladi. U holda:
15° - 1 soatga ( l h), 1° - 4 m inutga (4m),
15' - 1 m inutga ( 1m), Г - 4 sekundga (4s), 15" - 1 sekundga
( I s) t o ‘g ‘ri^keladi.
Endi yuqoridagi m a ’lum otlarga tayanib, masalani
yechis dasturini tuzam iz. D asturda quyidagicha belgilashlar
kiritilgan:
y g - yoy gradiusi, ym - yoy minuti, ys - yoy
sekundi, v h - vaqt b o ‘yicha soat, vm - vaqt b o ‘yicha m inut,
v s - vaqt b o ‘yicha sekund, S - kiritilayotgan y o y gradiusi,
y o y minuti va y o y graduslarining v a q t b o ‘yicha
sekundlardagi
j a m i hisobi. Sunday qilib, dastur matni quyidagicha:
Program yo y jy a q t
;
va ryg ,ym ,ys, vh, vm, vs,
S
:
real;
begin
wntelnC Yulduzlarning to 'g 'ri chiqishi
:');
write {'Yoy gradusr. yg =
');
readlniyg);
\vnte(' Yoy minuti: ym
= ');
readln(ym);
wnte(' Yoy sekundi: ys
= ');
readln
(ys);
vs: =.ys/15;
S:= vs
+ yg
v 240
+ут *
4;
writeln;
writeln(' Yulduzlarning soat burchaklan
: ');
writeln;
vh: —
i«*(S/3600);
i f vh > 0 then
begin
write(vh:
1 :1 ,1
soat
S: = S - vh
*3600;
end;
vm: = int($/6Q);
i f vm
>0
then
begin
write(ym:\: \ , ' m in u t
');
S:
= S
-vm*60;
end;
vs:=S;
i f
vs >0
then
begin
writeln(vs:\:2,
'
sekund
');
end;
readln;
end.
81
T o p s h i r i q l a r .
Q uyida berilgan m asalalarning m atem atik modeli va
E H M d a yechish dasturini tuzing:
