|
Boshqaruv jarayoni ko‘rinishiga ko‘ra
|
| bet | 25/87 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 184,87 Kb. | | #143131 |
Bog'liq Informatsion texnologiyalar-fayllar.orgBoshqaruv jarayoni ko‘rinishiga ko‘ra texnik (texnologik) jarayonlarni
avtomatik boshqarish tizimlari (TJABT) va tashkiliy (yoki ma’muriy)
boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari (TBAT) o‘zaro farqlanadi.
Dastlabkisi texnologik jarayonlarni keng ma’noda boshqarishga (raketa, stanok
va hokazolarni boshqarish), ikkinchisi — ijtimoiy va iqtisodiy xususiyatga ega
obyektlarni boshqarish uchun mo‘ljallangan. Ularning asosiy farqi boshqarish
obyektining mazmunida. Birinchi holda — bu turli xil mashina, asbob-uskuna,
qurilmalar bo‘lsa, ikkinchisida — eng avvalo odamlar, jamoa sanaladi. Boshqa
bir farqi — axborot uzatish shaklida. Birinchi tizimlarda axborot uzatishning
asosiy shakllari bo‘lib turli xil signallar (elektrik, optik, mexanik va hokazo)
xizmat qiladi. Ikkinchi xil tizimlarda asosiy axborot uzatish shakli — hujjatdir.
So‘nggi paytlarda TJABT va TBATning yagona integratsiyalashgan
boshqarish tizimiga qo‘shilish tendensiyasi kuzatiladi. Bunday qo‘shilishda
tizimda aylanuvchi axborotlarni signallar va maxsus turdagi hujjatlar shaklida
mashina tashuvchilarga uzatiladi. Bu bilan TJABT va TBAT o‘rtasidagi farqlar
ma’lum darajada yo‘qoladi.
53
Qo‘llanish sohasi bo‘yicha axborot tizimlari moddiy ishlab chiqarish,
ijtimoiy va boshqaruv sohasiga ajraladi. Ishlab chiqarish sohasida quyidagi
yo‘nalishlar bo‘yicha axborot tizimlarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
mashinasozlik majmui, yoqilg‘i-energetika majmui, transport majmui,
metallurgiya majmui, kimyo-o‘rmon majmui, transport majmui, metallurgiya
majmui.
Ijtimoiy sohada axborot tizimlari quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ajratiladi:
sog‘liqni saqlash, nafaqa va ijtimoiy ta’minot, ta’lim, madaniyat va aholi dam
olishi, ijtimoiy va sotsial hayot, xizmatlar va aholi maishiy hayoti, savdo va
umumiy ovqatlanish, kommunal xizmat, atrof-muhit muhofazasi.
Boshqaruv sohasida axborot tizimlari quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha
ajratiladi: deputatlar korpusi va ijroiya hokimiyati, davlat boshqaruvi va
statistika, tashqi iqtisodiy faoliyat, moliya organlari, bank tizimlari, huquqni
muhofaza etish organlari va hokazolarga xizmat ko‘rsatish.
Faoliyat
ko‘rsatish
sohasi
bo‘yicha
axborot
tizimlari
quyidagi
yo‘nalishlarga ajratiladi: sanoat, transport, aloqa, qishloq xo‘jaligi va hokazo.
Qo‘llanish doirasi bo‘yicha asosiy klassifikatsiyaviy (tasnifiy) belgi
axborot tizimlari va texnologiyalarini qo‘llash sohasi bilan aniqlanadi.
Texnologik
jarayonlarni
kompleks
avtomatlashtirishda
axborot
texnologiyalarini
qo‘llash
texnologik
jarayonlarni
avtomatlashtirilgan
boshqarish tizimi (TJ ABT), moslashgan ishlab chiqarish tizimlari (MIT ABT),
transport-omborxona tizimlari (TOT ABT)ning yaratilishiga olib keladi. Bunday
tizimlarni yaratishdan maqsad — milliy iqtisod tarmoqlarini yuqori ishonchli
mehnat vositalarini tadbiq etish hisobiga texnik qayta jihozlashni ta’minlash,
ularni avtomatlashgan uchastka va texnologik jarayonlarga komplekslash, ishlab
chiqarishga moslashuvchanlik, iqtisodiylik bag‘ishlashdir.
Axborot texnologiyalarini ilmiy-tadqiqot loyihalarida, konstruktorlik
ishlarida,
texnologik
tayyorlashda
qo‘llash
ushbu
sohalarning
avtomatlashtirilgan tizimlari yaratilishiga olib keladi.
54
Kompleks ITAT va LAT ilmiy-tadqiqot institutlari va loyiha tashkilotlarida
fundamental tadqiqotlarni olib borish va texnika, texnologiyalarning yangi
avlodlarini yaratishda foydalaniladi. Bunday tizimlar tarkibiga sun’iy intellekt
komponentlari (ekspert tizimlar, bilimlar bazasi, multimedia vositalari) va ishchi
stansiyalari lokal tizimlari va
tadqiqotchi hamda konstruktorlarning
avtomatlashtirilgan ish o‘rinlari (AIU) kiradi.
Axborot texnologiyalarini ilmiy-tadqiqotlar, loyiha-konstruktorlik ishlari
va ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashdan asosiy maqsad «tadqiqot
loyihalash — konstruktorlash — ishlab chiqarishga tayyorlash» hayotiy
siklining barcha bosqichlarida mahsulot ishlanmalari va texnologiyasini
o‘tkazish sifati, foydalanish xarakteristikasi, texnologiyasi, yangi mahsulot
ilmiyligi jihatini oshirish, nomenklaturani kengaytirish, tajribaviy ishlab
chiqarishni qisqartirishdan iborat.
Boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy tizimlarida obyekt sifatida iqtisodiyotni
boshqarishning barcha bosqichlarida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish,
ijtimoiy-iqtisodiy funksional jarayonlar xizmat qiladi. Axborot tizimlari
boshqarish xizmatlari xodimlarining axborot xizmat ko‘rsatish tizimlari bo‘lib,
axborotni to‘plash, saqlash, uzatish va qayta ishlash bo‘yicha texnologik
vazifalarni bajaradi. U konkret iqtisodiy obyekt uchun qabul qilingan metodlar
va tuzilmaviy boshqaruv faoliyati tomonidan belgilangan reglamentda
shakllanadi va ishlaydi, uning oldida turgan maqsad va vazifalarni bajaradi.
Tashkiliy-iqtisodiy tizimlar xalq xo‘jaligida qabul qilgan boshqarish
organlari tuzilmasiga muvofiq kichik sinflarga bo‘linmasligi mumkin.
Tashkiliy-iqtisodiy tizimlarda barpo etilgan avtomatlashgan axborot
vositalari axborotni qayta ishlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun
mo‘ljallangan axborot, iqtisodiy-matematik metodlar va modellar, texnik,
dasturiy, texnologik vositalar va mutaxassislar yig‘indisini o‘zida aks ettiradi.
|
| |
