|
INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATIONBog'liq Karimova JamilaINNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION
International scientific-online conference
94
PAGE
Hammamizga ma’lumki, xuddi kundalik hayotdagi kabi texnologiya darsi
jarayonida ham elektr toki xavfsizligiga diqqat qilish shart. Elektr toki organizm orqali
oʻtganda issiqlik, elektrolitik va biologik ta’sir koʻrsatadi. Issiqlik ta’siri badanning
ayrim joylarining kuyishi, qon tomirlari, asab va boshqa toʻqimalarning qizishi bilan
xarakterlanadi. Elektrolitik ta’sir qonning va boshqa organik suyuqliklarning qurishiga
va ularning fizik-ximik buzilishiga olib keladi. Elektr tokidan olingan jarohatlarni
shartli ravishda mahalliy va umumiy turlarga boʻlish mumkin. Umumiy turini odatda
tok urishi deyiladi. Mahalliy turlari organizmning ma’lum qismini elektr toki yoki elektr
yoyi ta’sirida shikastlanishidir. Elektr tokidan kuyish badandan tok oʻtganda hamda
elektr yoyi ta’sirida boʻlishi mumkin. Birinchi holatda jarohat nisbatan yengil oʻtadi.
Bunda terining qizarishi, pufakchalar paydo boʻlishi kuzatiladi. Elektr yoyi ta’sirida
boʻlgan kuyish odatda ancha ogʻir xarakterga ega boʻladi.Elektrooftalmiya – elektr
yoyidan chiqadigan kuchli ultrabinafsha nurlar oqimining koʻzga ta’siri natijasida
tashqi pardasining yalligʻlanishidir. Odatda kasallik bir necha kun davom etadi.
Koʻzning muguz pardasi jarohatlanganda davolash murakkablashadi va uzoq davom
etadi.Kishining elektr tokidan jarohatlanishi qator omillarga ega:tok kuchi,
kuchlanish,chastotasi va uning turi, tokning organizmdan oʻtish yoʻli, ta’sirning
davomiyligi hamda kishi tanasining xususiyatlariga bogʻliqdir.
Tok kuchi. Kishining shikastlanishida tok kuchi hal qiluvchi rol oʻynaydi.
Tadqiqotlarning koʻrsatishicha 0,0001 A tok kuchi tanaga ta’sir qilmaydi. 0,001 A da
barmoqlar yengil qaltiray boshlaydi. 0,002 A da esa qaltirash kuchayadi. 0,01 A da
barmoqlarda qattiq ogʻriq seziladi, muskullar qisqara boshlaydi.Bunday tok kuchidan
kishi mustaqil oʻzini ajratib oladi. Tok kuchi 0,02Aga yetganda panja va barmoqlar
muskullari qattiq ogʻrib, gʻayriixtiyoriy ravishda tirishib-tortishib qoladi. Bunday
tokdan kishi oʻzini ajrata olmaydi. 0,025-0,05A miqdoridagi tok kuchi koʻkrak qafasi
muskullariga ta’sir qilib, nafas olishni qiyinlashtiradi, xattoki toʻxtatib ham qoʻyadi.
Bunday kattalikdagi tok kuchi uzoq vaqt ta’sir etsa, bir necha minut davomida
oʻpkaning ishlashini toʻxtatib, oʻlimga olib kelishi mumkin. 0,1A tok kuchi yurak
mushaklariga bevosita ta’sir qiladi. Bu ta’sir 0,5s va undan ortiq vaqt davomida boʻlsa,
yurakni
toʻxtatib
qoʻyishi
yoki
yurak
fibrillyatsiyasiga
olib
kelishi
mumkin.Fibrillyatsiya yurak mushaklarining betartib, tez-tez va xilma-xil qisqarishidir.
Bunda yurak ishi buziladi, natijada organizmda qon aylanishi toʻxtaydi va oʻlimga olib
keladi.Kishining elektr toki bilan shikastlanishida badanning qarshiligi hal qiluvchi rol
oʻynaydi. Bu qarshilikning kattaligi terining (namligi, nozik yoki dagʻalligi, yara-
chaqalarning mavjudligi va h. k. ) hamda suyak va ichki a’zolarning holatiga
bogʻliqdir.Teri quruq, toza va beshikast boʻlsa, tananing qarshiligi – 2mln. Om boʻladi.
Agar teri nam boʻlsa, toza boʻlmasa, hamda shikastlangan boʻlsa, uning qarshiligi
keskin kamayib, ichki a’zolarning qarshiligiga – 500 Omga yaqin boʻlib
qoladi.Hisoblarda tananing qarshiligi odatda 1000 Om deb qabul qilinadi. Kuchlanish.
Agar shartli ravishda xavfli deb odam mustaqil ravishda tokdan oʻzini ajratib
|
| |
