|
II.Bap Biologik aktiv zatlar túrleri
|
| bet | 5/8 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 39,11 Kb. | | #122103 |
Bog'liq Turımbetov B Fitopreparat kurs jumisiII.Bap Biologik aktiv zatlar túrleri
2.2 Glikozid hám flavanoidlar
GLIKOZIDLAR — molekulaları uglevod menen qandayda bir organikalıq birikpe qaldıg'i (aglikon) dıń glikozid baǵ arqalı birigiwinen payda bolǵan organikalıq elementlar. Olardıń kóbisi kristall, ashshı dám hám ayriqsha xidli birikpeler bolıp tabıladı. Ósimliklerde kóp ushraydı, olarda túrli elementlar Glikozidlar formasına kiredi hám sol formada saqlanadı. Haywanlar organizminde de Glikozidlar bar ekenligi anıqlanǵan. Elementlar almasinuvida Glikozidlarning áhmiyeti kútá úlken. Ashshı badam, erik, shaptalı, olxo'rining bargi hám danagida bolatuǵın amigdalin; gorchitsa hám xrendagi — sinigrin; kartoshka daǵı — solanin hám de ósimliklerdi bo'yovchi — antotsianinlar eń zárúrli Glikozidlar qatarına kiritiledi. Olardıń ayırımları (azonin, strofantin) medicina ámeliyatında, ásirese júrek-tamır keselliklerinde (júrek G. i.) qollanıladı. Haywanlar miyasidagi serebrozidlar hám streptomitsin antibiotigi da Glikozidlarga kiredi.
Glikozidlar qantlardıń túrlishe elementlar menen birlesip payda etgen quramalı birikpesi bolıp tabıladı. Olar ósimlikler dúnyasında keń tarqalǵan bolıp, málim sharayatta ayriqsha fermentler tásirinde qant bólegine hám aglikon bólekke bóleklenedi. Olardan fenol glikozidi, tsianogen glikozidi, tioglikozid, monoterpen glikozid, triterpen glikozidlari emleytuǵın qásiyetke iye.
Glukozidlar ósimlikler dúnyasında keń tarqalǵan. Olar ósimliklerdiń barlıq shólkemleri kletkasında, yaǵnıy kletka shirasida erigen halda ushraydı. Ósimlikler quramında bir neshe glikozidlar bolıwı múmkin. Birpara glikozidlar ósimliklerdiń barlıq shańaraǵına has bolıp, olar sol shańaraqqa kiretuǵın túrlerde keń tarqalǵan. Usınıń menen bir qatarda bir gruppa glikozaidlar bir neshe shańaraqqa kiretuǵın ósimliklerde de bolıwı múmkin. Olar ósimliklerdiń toqımalarında bolatuǵın elementlar almasinuvi protsessida aktiv qatnasadı. Glikozidlarga uglevodlarning zapas halda jıynalǵan formalarınan biri dep da qaraladı. Sap halda ajıratıp alınǵan glikozdlar kristall element, olardıń kóbisi organikalıq erituvchilarda erimeydi, spirtte jaman, suwda jaqsı eridi.
Glikozidlarning terapevtikalıq tásiri aglikonlarga (qandsiz bólim) baylanıslı. Qantlar aglikonlarning suwda eriwin hám de haywanlar organizminde sorılıwın tezlestiredi. Juwmaq etip sonı da aytıw kerek, glikozid molekulasındaǵı qantlar aglikonlarning tásir kúshin tezlestiriwi hám ózgertiwi múmkin.
Amigdalin glikozidi ashshı badam, shaptalı, erik donagi, alma urıwI quramında ushraydı. Ol glukoza, benzoy aldegid hám cianid kislotalardıń birigiwinen payda boladı.
Glyukovanil vanil mevasida, solonin kartoshka túyinagida, kvarsetin piyazdıń reńli sırtqı qabıqında, solodka hám etpek túbirinde soponin glikozidlari ushraydı.
Merwertgul gulidan, oymaqgul bargidan hám Adonis o'simligidan júrek muskulların davolaydigan glukozidlar alınadı. Glikozidlar azıq-túlik sanaatında, medicinada, taexnika hám basqa tarawlarda keń paydalanıladı.
Flavanoidlar. ➢ Flavanoidlar - ximiyalıq tárepten flavoning gidroksi tuwındıları 2, 3- digidroflavon, izoflavon, 4-fenilkumarin (neoflavonoidlar) bolıp tabıladı. Ayırım jaǵdaylarda C6 - C3-C6 qatardıń basqa birikpeleri, hám de ush uglerodlı fragment arqalı birbiriga baylanısqan eki benzol yadrolı alkanlarlar, digidroxalkonlar hám auronlar da flavanoidlar dep ataladı. Mitoxondriyaning funksional aktivligi flavanoidlar tásirinde ózgeriwi. Flavanoidlarning áhmiyeti :flavanoidlar kletka sonday-aq mitoxondriyaning funksional aktivligin keń sheńberde ózgertiw ózgeshelikine iye bolǵan biologiyalıq aktiv birikpeler bolıp tabıladı. Házirgi kúnde flavanoidlarning antioksidant effekti kóplegen izertlewlerde kletka, toqıma gomogenatlarida ın vitro hám ın vivo modellerde úyrenilip atır. Mısal ushın qızıl sharobdan alınǵan flavanoidlar adamlarda tómen tıǵızlıqtaǵı lipoprotein oksidleniwin sezilerli dárejede azaytadı, flavanoidlar sonıń menen birge, kalamush kletkaların oksidleytuǵın stressten qorǵawı anıqlanǵan.
Biz bilgen flavanoidlar teńinlar tábiyiy boyaw azıq awqat antioksidanti retinde isletiledi usınıń menen birge bir qatar flavanoidlar mikroblarǵa qarsı qurallar retinde isletiledi. Flavanoidlardan tútin hám kversetin P-vitamini retinde bizge tanıs jáne bul gruppa flavanoidlar askorbin kislota menen isletilingende qan aylanıwı jaqsılanadı qanıń ivuvchanligini pasaytiradi eritrotsitlar elastikligin asıradı. Flavanoidlarning metabolitik processlerge lipid almasinuviga tásiri Flavanoidlarning metabolitik processga tásiri Flavanoidlarning kóplegen biologiyalıq aktiv elementlar ushın gidrofoblik hám membrana menen tasirlatuvida farmakologik aktivlikti kórinetuǵın qılıw ushın zárúr sharayat wazıypasın oteydi. Polifenollardagi gidroksil gruppa onıń kislotalıq qásiyetlerin kórinetuǵın qılıw ushın zárúr biraq gidroksil gruppa sanı onıń gidrofoblik ózgesheligi menen teris baylanıslılıq bar.
Ekenin aytıw kerek, organizmdiń metabolitik process aynıwı nátiyjesinde may tamshılarınıń qan tamırları diywalında toplanıwı bawır daǵı may tamshıları massası asıwı insulin menen baylanıslı túrde qandli diabet, arterioskleroz, gipertoniya, gipoksiya sıyaqlı kóplegen kesellik belgilerin kórinetuǵın etedi. Flavanoidlarning lipid eriwsheńligine tasiri ❖ Differensial skanerlew ❖ Mikrokalorimetriya usıllarında ótkerilgen eksperimentlar sonı kórsetedi alınǵan 20 túrdegi biologiyalıq aktiv elementlar ishinde tek ǵana flavanoidlar lipid eriwsheńligine sezilerli tásir kórsetken. Flavanoidlar glikozidlardan rutinning eriw procesine tásir etpeydi óytkeni glikozidlar aglikonlarga salıstırǵanda suwda jaqsı eriydi. Lipid almasinuviga tásir mexanizmi ápiwayılaw ańlatpa etsak mısalı biz bilgen qızıl júzim qabıqlog'i quramında fenol ekstrakti joqarı bolıp bul ekstraktning tásir sheńberi keń bárinen burın ol bulshıq etler degi triglitseridlarning tómenlewine, GLUT4 (insulin menen baylanıslı túrde glukoza tasıwshısı ) sanıń arttırıw arqalı qan daǵı glyukoza konsentraciyası muǵdarın normallastırıwǵa alıp keledi.
Bunnan tısqarı flavanoidlar mitoxondriyadagi oksidleniw reaksiyaların katalizlovchi fermentler iskerligin jedellestiredi mısalı mitoxondriyalar gidroksilamin-KOA degidrogen. Mitoxondriya haqqında gáp ketkende mitoxondriya membranasında hám sitoplazmada keshetuǵın oksidleniw qaytarılıw reaksiyaları hám lipid almasinuviga flavanoidlar tásiri jáne onıń pútkil organizmdegi metabolit processdagi áhmiyeti kútá úlken. Áyne mitoxondriyadagi iskerligi sebepli lipidlar tasılıwın jaqsılaydı hám olardıń qan tamırları diywalında toplanıwı bawır daǵı may tamshıları azayıwına metabolitik sindrom aldın alıwǵa úles qosadı.
Flavanoidlar ximiyalıq dúzilisi boyınsha óz-ara jaqın hám ulıwma uglerod skletiga iye bolǵan organikalıq birikpelerdiń úlken toparı bolıp tabıladı. Olardıń bir bólegi P vitamin tásirine iye bolıp, qan tamırlardıń ótkezgishligi hám mortliginikamaytiradi. Birpara ósimliklerdiń flavanoidlari ot hám sidik aydawshı qasiyetke iye.
Sap haldaǵı flavanoidlar hám olar summasınıń preparatlari hám de quramında flavanoidlar bo'lagan ósimlik hám ónimlerden tayarlanǵan dárivor preparatlar vitamin P jetiwmasligida hám de qan tamırlardıń ótkezgishligi aynıwınan kelip shıǵıs hám basqa keselliklerdi emlew ushın, qan basımın pasaytiruvchi, ot hám sidik aydawshı qural retinde, kordiotonik tınıshlantiruvchi, isiwge hám rak keselligine qarsı tásirde qollanıladı.
Ósimliklerden ajıratıp alınǵan birinshi flavanoid sarı bolǵanı ushın da bul gruppa daǵı birikpelerge falanoidlar (latınsha flavium- sarı sózinen alınǵan ) dep at berilgen. Flavanoidlar tábiyaatda keń tarqalǵan bolıp, joqarı ósimliklerdiń derlik hámmesinde ushraydı. Ásirese, dukkakdoshlar, astraguldoshlar, ayiqtovondoshlar, ra'noguldoshlar hám basqa shańaraqlardıń wákilleri flavanoidlarga bay boladı. Bul gruppa birikpeler ósimlikler hámme shólkemleriniń kletka shirasida erigen halda bolıp, ayırım shólkemlerinde az muǵdarda, ósimliklerdiń gulleri hám bargida kóp, tokı 44% ge shekem toplandı. Flavanoidlarni tiykarlanıp ósimlikler gullagan waqıtta maksimal muǵdarda azayıp baradı. Qubla rayonlarda hám de ashıq quyash nurı kóp túsetuǵın jerde ósetuǵın ósimlikler, ádetde, basqa jerde ósetuǵın túrine salıstırǵanda flavanoidlarni kóbirek sintez etedi.
Ósimliklerden ajıratıp alınǵan sap haldaǵı flavanoidlar reńsiz yamasa sarǵalaq hám sarı reńli kristall element bolıp tabıladı. Flavonoidlarning glikozidlari spirtte jaqsı, suwıq suwda jaman eriydi. Efir, xloroform hám basqa organikalıq erituvchilarda erimeydi, aglikonlari bolsa spirt, efir hám atsetonda jaqsı eriydi. Flavanoidlar qaynoq suwda jaqsı erip, suw sovigandan keyin qayta cho'kadi
|
| |
