|
Iqtisod-moliyaBog'liq A T KENJABOYEV, M YU JUMANIYAZOVA ELEKTRON BIZNES ASOSLARI O`quvKredit sxemalar.
Kredit sxemalarining asosini kredit kartochka-
laridan foydalanish tashkil qiladi. Elektron bozorda chakana xarid jara-
yonida bunday kartochkalardan foydalanish xuddi oddiy magazindagi
xarid jarayonidek bo‘ladi: mijoz tovar yoki xizmatni sotib oladi va so-
tuvchiga to‘lov tariqasida o‘z kredit kartochkasi raqamini beradi.
Aynan bitta sotuvchidan ko‘p marotaba xarid jarayonida aksariyat
hollarda obuna tamoyilidan ko‘proq foydalaniladi: mijoz kredit kar-
tochka ma’lumotlarini bir marta ma’lum qiladi va keyingi xaridlarida
faqat ismini aytish bilan kifoyalanadi, sotuvchi esa kredit kartochkadan
kerakli summani oladi. Obuna tamoyilidan
America Online, CompuSer-
ve, NewsPage
va
ESPNET, CyberCash, Open Market, First Virtual
kabi
kompaniyalar foydalanadi. To‘lovlarning kredit sxemasi asosiy afzallik-
lari quyidagilardir:
– mijozlar uchun odatiyligi va huquqiy aniqlilik;
– MasterCard, VISA, Microsoft
va
IBM
kompaniyalari ishlab chiq-
qan SET protokolidan foydalanilayotganligi sababli, maxfiy ma’lumot-
larning yetarlicha yuqori darajada himoyalanganligi;
Debet sxemasi toifasiga kliring transaksiyalari ko‘zda tutilgan elek-
tron hamyonlar yordamidagi hisob-kitoblarni kiritishimiz mumkin (o‘zi-
ga xos tomoni shundan iboratki, unda pullar kompyuterning qattiq dis-
kida saqlanadi)
Virtual hamyonlar tizimiga Cybercoins tizimi (
CyberCash kom-
paniyasi ishlab chiqqan)
misol bo‘la oladi. To‘lovlar debet sxemasi-
ning afzalligi shundaki, unda mijozlarga kredit foiz to‘lovlari zaruriyati
yo‘q. Debet kartochkalarini qo‘llash keng tarqalgan mamlakatlarda elek-
tron bozordagi hisob-kitoblarni amalda qo‘llash jarayonini yengillishti-
ruvchi SETprotokolining I modelida, debet sxemalariga ko‘ra amalga
oshirilib, ularni amalda qo‘llash jarayoni birmuncha yengillashadi.
|
| |
