Instant to‘lov tizimi xususiyatlari

yetakchi bo‘lmish
 iBill
(Internet Billing Company) kompaniyasi qo‘l- 
laydi – bu kompaniya 8 ming korporativ mijozga (tovar va xizmat so- 
tuvchilariga) va o‘n minglab individual mijozlarga (plastik kartochka 
egalariga) xizmat ko‘rsatadi. Ammo
 iBill
hozirgi kunga qadar nisbatan 
kam quvvatli O‘Reilly firmasining WebSite Internet-serverini qo‘llayot- 
gan bo‘lsa, Instant to‘lov tizimi hozirgi kundagi eng katta quvvatga ega 
bo‘lgan Microsoft Internet Information Server 4.0. dan foydalanmoqda. 
Bajaradigan funksiyalar ro‘yxati 
To‘lov tizimi xaridorga tovar uchun to‘lovni quyidagi ikki usul or- 
qali amalga oshirish imkonini beradi: kredit kartochka orqali va mijoz- 
ning real hisob raqamiga mos kelishi mumkin bo‘lgan virtual hisob ra- 
qami yordamida bajariladi. To‘lov tizimi internet tarmog‘i orqali to‘lov 
xizmatlarini ko‘rsatuvchi virtual bankdan foydalanish hollarida hisob 
raqam haqiqatan virtual bo‘lishi mumkin. Mazkur tizimlar, odatda, ush- 
bu usullardan birini qo‘llashga imkon beradi. Masalan, Cy bank va Digi- 
Cash faqat virtual hisob raqamlardan foydalanib (DigiCash virtual hisob 
raqamlarni emissiyasini markazlashgan holda ro‘yxatga olish tizimiga 
aynan o‘xshash bo‘lgan «raqamli pullar» deb nomlanuvchi pullardan 
foydalanadi), kartochkalar bo‘yicha to‘lovlarni ta’minlamaydi. Ma’lum 
CyberCash, DigiCash to‘lov sistemalarini ayrim sabablarga ko‘ra, ya’ni 
qimmatligi, o‘rnatish va foydalanish nuqtayi nazaridan texnologik mu- 
rakkab hisoblanganligi, yuridik qiyinchiliklar va h. k. bilan bog‘liq bo‘l- 
ganligi uchun tatbiq etish ancha muammoli vazifadir. 
To‘lov tizimi tarkibida sotuvchilarga o‘z mollarini qiyinchiliklarsiz 
sotish imkonini beruvchi elektron magazin – CyberMall ham mavjud. 
O‘z Internet-serveri va dasturiy ta’minotiga ega bo‘lgan sotuvchilar e’ti- 
boriga to‘lov tizimi sotuvchining web-saytini zarur to‘lov funksiyalari 
bilan ta’minlovchi oddiy interfeysni taklif etadi. 
To‘lov tizimi kredit kartochkalari orqali amalga oshiriluvchi to‘lov- 
larning xavfsizligini ta’minlaydi. Bir marotaba kartochkasini ro‘yxatdan 
o‘tkazib, bank yoki sotuvchiga taqdim etganidan so‘ng ushbu bank yoki 
sotuvchini registrator sifatida tan olgan boshqalarga ham tovar olish 
maqsadida to‘lovlarni o‘tkazishi mumkin. Bu esa yirik xizmat ko‘rsa- 
tuvchi va tovar sotuvchilarga (uyali aloqa kompaniyalari, Internet-pro- 
vayderlar va b.) banklar va boshqa sotuvchilardan qat’iy nazar Internet 
orqali xavfsiz ravishda to‘lovlarni qabul qilish yo‘lida o‘ziga tegishli 
bo‘lgan mijozlar bazasini yaratishga, kichik sotuvchilarga esa yirik so- 
tuvchilar mijozlar bazasidan foydalanish imkonini yaratib beradi. Kva- 
93

yer-banklar o‘ziga qarashli bo‘lgan mijozlari bilan bir qatorda boshqa 
banklar tomonidan emissiya qilingan plastik kartochkalar egalarini ham 
ro‘yxatga olishlari mumkin. Bu esa chakana savdo hajmlarining o‘sishi- 
ga hamda o‘zining merchant-mijozlariga (tovar va xizmatlarni sotuvchi 
firmalar) va plastik kartochkalar egalariga istiqbolli bo‘lgan yangi xiz- 
matlarni, ya’ni Internet orqali plastik kartochkalar yordamida xavfsiz 
operatsiyalar yuritishiga imkon beradi. 
Boshqa to‘lov tizimlar kabi ushbu to‘lov tizimi sotuvchilarga tas- 
diqlanmagan kartochkalarni ham qabul qilish imkoniyatini beradi. Bu hol- 
da xavfsizlikni ta’minlash to‘lov tizim zimmasiga yuklatiladi. Sotuvchilar 
ba’zi sabablarga ko‘ra (qalbaki, yo‘qotilgan va h.k.) kartochkalarni muo- 
malada bo‘lishini cheklab qo‘yishi mumkin, bundan keyin esa ushbu kar- 
tochkalar bilan operatsiyalar olib borish taqiqlanadi. Agarda ushbu raqamli 
kartochka qiymatsiz bo‘lsa, u ro‘yxatga olinmaydi. 
Mazkur tizim debet toifasiga mansub bo‘lib, bank mijozlariga real 
vaqt rejimida o‘zaro hisob-kitob olib borish imkonini beradi. 

Download 3,23 Mb.